سیستم‌های اعلام حریق و انواع دتکتور (حرارتی، دودی، گازی و شعله) برای تشخیص نشانه‌های آتش‌سوزی بکار برده می‌شوند. در مواردی که هدف تشخیص دود در محیط است دتکتورهای دودی مورد استفاده قرار می‌گیرند. گاهی اوقات سرعت شناسایی دود بسیار مهم است و دتکتورهای نقطه‌ای به کار نمی‌آیند. در این موارد برای تشخیص زودهنگام دود از دتکتورهای دودی مکشی (Sampling Smoke Detector) استفاده می‌شود. این دتکتورها از طریق لوله‌ها از هوای محیط نمونه‌برداری کرده و با پردازش هوای دریافتی در صورت وجود دود، آلارم اعلام حریق را به صدا در می‌آورد. در این مطلب تصمیم داریم در مورد دتکتور یا کاشف دودی مکشی نکاتی را بیان کنیم. اگر برای تکمیل اطلاعات این مقاله به کسب توضیحات بیشتر درباره دتکتور دودی نیاز پیدا کردید، سری به مقاله‌ای که قبلا در اینباره نوشتیم بزنید.
سوراخ‌های نمونه‌گیری و شیلنگ‌های باریک دتکتور دودی مکشی
نمونه‌گیری مویرگی دتکتور دودی مکشی
نمونه‌گیری مویرگی (Capillary) شامل یک شیلنگ نازک، انعطاف‌پذیر و بلند است که از لوله‌ی نمونه‌گیری اصلی دتکتور دودی مکشی منشعب می‌شود و انتهاب آن نیز به سوراخی می‌رسد که برای نمونه‌گیری از فضای موردنظر ایجاد شده است. هدف استفاده از این شیلنگ‌ها ایجاد فاصله‌ی بیشتر بین محیط نمونه‌گیری شده و شبکه‌ی لوله‌کشی اصلی است. از این شیلنگ‌های نمونه‌گیری می‌توان برای کابینت‌ها، سرورها، سقف‌های کاذب، تابلوهای برق و کنترل و زمانی که زیبایی محیط مدنظر است، استفاده کرد. با این روش، شبکه‌ی لوله‌کشی مربوط به کاشف از دید پنهان شده و فقط یک سوراخ نمونه‌گیری کوچک که مشخص نیست، ایجاد می‌شود. حداکثر طول این شیلنگ بستگی به سازنده و محاسبات نرم‌افزاری دارد و می‌تواند متفاوت باشد. اگر در یک دتکتور دودی مکشی از چند شلنگ به صورت همزمان استفاده می‌شود باید طول آنها برابر باشد تا در سیستم لوله‌کشی توازن ایجاد شود.
سوراخ‌های نمونه‌گیری دتکتور دودی مکشی
سوراخ‌های نمونه‌گیری را می‌توان مستقیم بر روی لوله، درپوش انتهایی لوله و یا انتهای شیلنگ‌های باریک نمونه‌گیری قرار داد. نکته‌ی مهم این است که سوراخ‌های نمونه‌گیری باید مطابق با قطری که در نرم‌افزار طراحی مشخص شده، با مته سوراخ شوند. سوراخ‌کاری‌ها باید پس از نصب لوله‌کشی انجام شود و برای جلوگیری از بسته شدن سوراخ‌های نمونه‌گیری توسط گردوغبار باید سوراخ را در زیر لوله‌ها ایجاد کرد. این کار مانع از گرفتگی سوراخ‌ها و ریختن خرده‌ریزها به داخل لوله دتکتور دودی مکشی می‌شود.
راهنمای سوراخ‌کاری سوراخ‌های نمونه‌گیری در شبکه‌ی لوله‌کشی:
- سوراخ‌کاری باید به صورت عمودی و 90 درجه نسبت به لوله باشد.
- سوراخ نمونه‌گیری دقیقا مطابق با نرم‌افزار طراحی باشد.
- قطر سوراخ‌ها باید مطابق با نرم‌افزار طراحی باشد.
- در دو طرف لوله نباید سوراخ ایجاد شود.
- سوراخ‌ها را به وسیله‌ی دریل، با سرعت پایین و به وسیله‌ی سرمته‌ی تیز ایجاد شوند تا از ورود براده‌ها و گردوغبار به داخل لوله‌کشی جلوگیری شود.
- پس از سوراخ‌کاری، باید داخل لوله با کمپرسور هوا، هوادهی شده و شبکه‌ی لوله‌کشی از گردو غبار و آلودگی‌ها پاک شود.
تجهیزات نصب و نگهداری لوله دتکتور دودی مکشی
براکت و آویزهای نصب
شبکه‌ی لوله‌کشی به وسیله‌ی بست و براکت‌های نصب روی سقف و یا سایر اجزای سازه، نصب می‌شوند. این گیره‌ها بسیار متنوع هستند و استفاده از هر یک از آنها بستگی به جنس بست، شرایط محیطی و قوانین و دستوالعمل‌های محلی و سازنده دارد. برای جلوگیری از خم شدن بوشن‌ها و ایجاد تنش در بوشن، زانویی و ماسوره‌ها استفاده از بست، آویز و نگهدارنده‌ی لوله در فواصل مشخص، بسیار ضروری و مهم است. عدم استفاده از این تجهیزات می‌تواند باعث به وجود آمدن شکاف و یا شکستن لوله شود. بنابر استاندارد NFPA 72، نگهدارنده‌های لوله‌ی نمونه‌برداری باید مطابق با دستورالعمل سازنده نصب شوند. نمونه‌ی فواصل نصب پیشنهادی بین آویزها و نگهدارنده‌های لوله‌ی نمونه‌گیری، برچسب دما و قطر لوله در دتکتور دودی مکشی که توسط شرکت آمریکایی «سیستم سنسور» ارائه شده است را می‌توانید در جدول زیر مشاهده کنید.
| 140°F (60°C) | 100°F (38°C) | 70°F (21°C) | دمای محیط | قطر لوله |
|---|---|---|---|
| 2½ ft (0.7 m) | 4 ft (1.2 m) | 4½ ft (1.3 m) | ½ in (15mm) |
| 2½ ft (0.7 m) | 4 ft (1.2 m) | 5 ft (1.5 m) | in (20 mm)¾ |
برچسب‌های لوله در کاشف دودی مکشی
مطابق استاندارد NFPA 72، راهنمای FIA و سایر کدها و استانداردهای شناخته شده، لوله‌های دتکتور دودی مکشی باید دارای برچسبی باشند که آنها را از سایر لوله‌های استفاده شده در پروژه متمایز کند. شبکه‌ی لوله‌کشی و همه‌ی سوراخ‌های نمونه‌گیری باید به صورت مجزا قابل شناسایی باشند. برای شناسایی بهتر و کارآمدتر لوله‌ها و سوراخ‌های نمونه‌گیری، بهتر است محل‌های ذکر شده در زیر برچسب‌گذاری شوند:
- محل‌های تغییر مسیر لوله‌کشی و یا انشعاب از لوله
- اگر لوله از دیوار، طبقات و یا سایر موانع رد شده هر دو طرف آنها باید علامت‌گذاری شود.
- در فضاهای باز که لوله‌کشی قابل مشاهده است، در فواصل 6.1 متری
- برای هر سوراخ نمونه‌گیری
روی لوله‌ها باید متنی مشابه متن زیر نوشته شود:
Smoke Detector Sampling Tube: Do Not Disturb
نصب شبکه‌ی لوله‌ی نمونه‌گیری
یکی از زمان‌گیرترین کارها در فرایند نصب سیستم‌های دتکتور دودی مکشی، نصب لوله‌ها است. اگر نصب این لوله‌ها به صورت درست انجام نشود می‌تواند تاثیری منفی بر عملکرد کاشف دودی مکشی داشته باشد. در زمان نصب شبکه‌ی لوله‌کشی، بهتر است به توصیه‌های زیر توجه کنید:
- تقویت لوله‌ها به وسیله‌ی تکیه‌گاه در فواصل مورد نیاز
- نصب تکیه‌گاه‌های اضافه در نزدیکی اتصالات و خم‌ها
- جلوگیری از خم کردن لوله‌ها (در صورت لزوم از زانویی و یا تغییر پیکره‌بندی لوله‌های نمونه‌گیری برای تغییر جهت جزئی لوله‌ها استفاده کنید)
- در طراحی لوله‌کشی به انبساط و انقباض لوله‌ها در فضاهایی با تغییرات دمایی بالا توجه کنید.
راه‌اندازی دتکتور دودی مکشی
آخرین مرحله از نصب، راه‌اندازی دتکتور دودی مکشی است. در این مرحله مطمئن می‌شوید معیارهای طراحی در نصب شبکه‌ی لوله‌ی نمونه‌گیری و همینطور سطوح و آستانه‌های هشدار در سیستم کاشف دود مکشی، برای کاربرد موردنظر به درستی تعیین شده‌اند. نتایج آزمون‌های راه‌اندازی باید در مدارک مربوط گزارش راه‌اندازی ذکر شده و تحویل مالک یا کارفرما شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه‌ی نصب دتکتور دودی به این مطلب مراجعه کنید.
پیش از راه‌اندازی کاشف دودی مکشی باید مدارک و اطلاعاتی از قبیل موارد زیر جمع‌آوری شود:
- معیارهای طراحی سیستم دتکتور دودی مکشی (برای مثال این نکته که دتکتور دودی مکشی برای آشکارسازی استاندارد، زودهنگام یا بسیار زودهنگام طراحی شده).
- زمان تاخیر، آستانه‌ی هشدار و میزان حساسیت‌های برنامه‌ریزی‌شده در دتکتور دودی مکشی
- نقشه‌های روش ساخت (as built) که نشان‌دهنده‌ی شبکه‌ی لوله‌ی نمونه‌گیری است.
- محاسبات نرم‌افزاری طراحی دتکتور دودی مکشی
- فرم‌های گزارش آزمون مورد نیاز؛ که ممکن است توسط مسئولان محلی، سازمان‌های متولی نظیر آتش‌نشانی و یا واحد ایمنی یک کارخانه یا مجتمع صنعتی ارائه شوند.
- تمام تجهیزات و امکانات ضروری برای تکمیل آزمون‌های راه‌اندازی؛ مانند کامپیوتر و نرم‌افزارهای مورد نیاز برای برنامه‌ریزی و تایید تنظیمات کاشف دودی مکشی، آزمون‌کننده‌ی دود، کرنومتر، نردبان، فرم گزارش راه‌اندازی و مدارک آزمون مورد نیاز سازمان‌های متولی
اگر ساختمان در حال ساخت است تا پایان کار ساخت‌وساز نباید سیستم دتکتور دودی مکشی راه‌اندازی شود. برای فعال‌سازی کاشف دودی مکشی باید سیستم‌های هواساز فعال باشند زیرا تاثیر زیادی بر عملکرد آن دارند. بعلاوه آزمون‌های عملکرد مشخص‌شده باید انجام شود و نتایج آن به عنوان مبنایی برای سوابق تعمیر و نگهداری یادداشت شود.
آماده‌سازی برای آزمون
پیش از شروع روند راه‌اندازی دتکتورهای دودی مکشی باید نکاتی در نظر گرفته شوند. کابل‌کشی‌ها و منبع تغذیه‌ی دتکتور باید مورد بررسی قرار گیرد. عملکرد صحیح دتکتور دودی مکشی و منبع تغذیه‌ی آن باید توسط سیستم اعلام حریق مورد بررسی و نظارت دائم باشد. لوله‌های نمونه‌گیری باید به صورت ظاهری مورد بازرسی قرار گیرند تا از روش ساخت و درستی نصب آنها اطمینان حاصل شود. بعلاوه افراد باید بررسی کنند اتاق مورد محافظت از نظر جریان هوا، دما و تمیزی در شرایط عادی باشد و هواساز نیز فعال باشد. تمام دستگاه‌هایی که ایجاد حرارت می‌کنند، حتی فن تابلوهای برقی و کامپیوتری باید در زمان آزمون فعال باشند.
پیش از آزمون مطابق با استاندارد NFPA 72 و راهنمای FIA، سیستم اعلان حریق ساختمان باید در حالت آزمون باشد و تمام افراد و ساکنین از انجام این آزمون آگاه باشند. آزمون راه‌اندازی سیستم دتکتور دودی مکشی توسط دو نفر انجام می‌شود؛ یک نفر به سوراخ‌های نمونه‌گیری دود تزریق می‌کند و نفر دیگر پای دستگاه دتکتور ایستاده و از عملکرد صحیح آن مطمئن می‌شود. نتایج این آزمون باید در فرم مربوطه ذخیره و ثبت شود.
آزمون عملکرد دتکتور دودی مکشی
در آزمون‌های راه‌اندازی سیستم دتکتور دودی مکشی، عملکرد صحیح رله‌های خروجی قابل برنامه‌ریزی باید مطابق با آنچه که طراحی شده، تایید شود. با وجود این، عملکرد اکثر دتکتورهای دودی مکشی، توسط سیستم اعلام حریق ساختمان یا سایر سیستم‌ها نظارت می‌شود. از این سیستم برای فعال‌کردن سیستم هشدار و اطلاع‌رسانی به ساکنان، خاموش کردن سیستم توزیع هوای ساختمان و یا فعال‌کردن سیستم اطفای حریق از طریق رله‌ها استفاده می‌شود. برای اطلاع از نوع خاص دتکتور دودی کانال هم می‌توانید به این مطلب مراجعه کنید.
تایید از سوی مشتری
تمام افراد مربوطه از جمله تیم انجام‌دهنده‌ی آزمون، مشتری و یا نمایندگان او باید از تمام نتایج آزمون راه‌اندازی دتکتور دودی مکشی رضایت داشته باشند. بعلاوه آنها باید در مورد مطابقت نتایج آزمون با استانداردها و دستورالعمل‌های محلی و توصیه‌های سازنده توافق داشته باشند. نتایج آزمون نیز باید تاییدکننده‌ی زمان انتقال محاسبه‌شده توسط نرم‌افزار طراحی باشد. تاییدیه‌ی نهایی می‌تواند شامل یک کپی از فرم راه‌اندازی تکمیل و امضاشده و یک کپی از نقشه‌های روش ساخت و کتابچه‌ی راهنمای کارفرما باشد.
آزمون، تعمیر و نگهداری از سیستم دتکتور دودی مکشی
هدف از آزمون و بررسی سیستم کاشف دودی مکشی، اطمنیان از عملکرد آن مانند زمان طراحی است. الزامات آزمون در استاندارد NFPA 72 و توصیه‌های سازنده آمده است. با توجه به روش آزمون که در دستورالعمل تعمیر و نگهداری شرکت سازنده ذکر شده، پاسخ هشدار دستگاه دتکتور دودی مکشی می‌تواند از آخرین سوراخ نمونه‌گیری روی هر لوله، تایید شود. بعلاوه سایر سوراخ‌های نمونه‌گیری نیز از نظر وجود هوا باید مورد تایید قرار گیرند. اگر دسترسی به آخرین سوراخ‌های نمونه‌گیری امکان‌پذیر نیست و یا مشکل است (مانند انبارها، کف و سقف‌های کاذب) می‌توان یک نقطه یا سوراخ آزمون نمونه‌گیری که در دسترس باشد را در انتهای هر لوله ایجاد کرد.
آزمون نقاط دور از دسترس در سیستم دتکتور دودی مکشی
در ساختمان‌های بزرگ که می‌توان لوله‌ها و سوراخ‌های نمونه‌گیری را در ارتفاع بالاتری از کف تعیین‌شده قرار داد، آزمون دوره‌ای و بررسی این تجهیزات نسبتا دشوار است. در این مواقع می‌توان انتهای هر شاخه از لوله‌های نمونه‌گیری را به یک محل قابل دسترسی کشید. همچنین می‌توان یک درپوش سوراخ‌کاری‌شده را در انتهای لوله نصب کرد و به این طریق آزمون دود را انجام داد. در این شرایط، زمان پاسخ واقعی، کمی بیشتر از حد انتظار معمول خواهد بود، ولی با توجه به اینکه زمان پاسخ در هر نقطه برای همه‌ی آزمون‌های انجام شده، یکسان است، این مساله نگران‌کننده نیست.
آزمون و بررسی سوراخ‌ها و شبکه‌ی لوله‌ی نمونه‌گیری
در سیستم دتکتور دودی مکشی باید شبکه‌ی لوله‌ی نمونه‌گیری تعمیر و تگهداری شده و سوراخ‌های آن تمیز شود. این کار به شرایط محیطی قرارگرفتن لوله‌ها بستگی دارد و این سوراخ‌های نمونه‌گیری هر 1 یا 2 سال یکبار باید تمیز شوند. در فضاهایی با آلودگی‌های بالاتر یا محیط‌های سرد مانند سردخانه‌ها، تعداد این تعمیر، نگهداری و تمیزکاری باید بیشتر شود. تمیز کردن لوله‌ها و سوراخ‌های نمونه‌گیری می‌تواند با استفاده از کمپرسورهای هوا و یا جاروبرقی انجام شود. پیش از تمیز کردن سوراخ‌های نمونه‌گیری باید به این نکات توجه شود:
- دتکتور باید در حالت غیرفعال یا ایزوله قرار داده شده و یا خاموش شود.
- لوله‌ی متصل به دستگاه دتکتور را جدا کنید تا مطمئن شوید هوایی به درون کاشف کشیده و یا از آن خارج نمی‌شود. ورود هوا به درون دتکتور یا خارج کردن هوا از آن توسط هر وسیله‌ای به غیر از فن داخلی آن، می‌تواند به دستگاه آسیب برساند و گارانتی آن را باطل کند.
آزمون و بررسی دستگاه دتکتور دودی مکشی
تنها نکته‌ی مربوط به تعمیر و نگهداری دستگاه دتکتور دودی مکشی، تعویض دوره‌ای فیلتر آن است که برای تعویض آن باید به دستورالعمل سازنده مراجعه کنید. به طور کلی بهتر است در محیط‌هایی که رطوبت و یا گردوغبار زیاد است یک فیلتر اضافی در مسیر شبکه‌ی لوله‌کشی سیستم دتکتور دودی مکشی قرار داده شود. سیستم کاشف دودی مکشی به طور ایده‌آل برای استفاده در مکان‌های نامساعدی طراحی شده است که نمی‌توان از دتکتورهای دودی معمولی استفاده کرد. فیلتر مورد استفاده دارای سطح بزرگی است و فواصل زمانی تعویض آن به حداقل می‌رسد. با استفاده از فیلتر ذرات گرد و غبار فیلتر می‌شود اما دود از آن عبور کرده و توسط تشخیص‌دهنده‌ی لیزری شناسایی می‌شود.
برخی از سازندگان دتکتورهای دودی مکشی استفاده از فیلتر متخلخل در انتهای تمام شیلنگ‌های باریک نمونه‌گیری را پیشنهاد می‌کنند. با این کار جریان هوا با موانعی مانند حشرات دچار اختلال نمی‌شود.
