سیستم‌های اعلام حریق متعارف معمولا شامل یک کنترل پنل هستند که به تعدادی خطوط دتکتور، شستی و مدار صوتی یا هشدار دهنده در زون‌های اعلام حریق متصل می‌شوند. اما منظور از زون اعلام حریق چیست و زون بندی اعلام حریق چگونه انجام می‌شود؟ با ما همراه باشید تا با این مفهوم بیشتر آشنا شوید.
زون در اعلام حریق چیست؟
برای رسیدن به مفهوم زون در اعلام حریق ابتدا لازم است زون اعلام حریق را تعریف کنید. زون اعلام حریق، مناطق طبقه‌بندی شده‌ای است که با تقسیم مناطق یا فضاهای مختلف داخل یک ساختمان به بخش‌های مختلف ایجاد می‌شود. سپس تجهیزات اعلام حریق مختلف به عنوان بخشی از سیستم اعلام حریق به این مناطق یا زون‌ها اضافه می‌شوند.
تعداد و نوع دستگاه‌های مورد استفاده در هر زون به ویژگی‌های آن منطقه بستگی دارد و هر پنل نیز دارای مجموعه توانایی‌های متفاوتی در انجام وظایف خود است و با توجه به این توانایی‌ها، پنل‌ها از یکدیگر متمایز می‌شوند. تعیین منطقه‌ی آتش‌نشانی یا زون اعلام حریق به آتش‌نشانان امکان می‌دهد تا بفهمند برای تشخیص آتش و ایمن نگاه داشتن ساختمان به کدام منطقه باید بروند. در ادامه در مورد مفهوم زون بندی در ساختمان بیشتر صحبت خواهیم کرد.
زون بندی اعلام حریق به معنای تقسیم مناطق یا فضاهای مختلف ساختمان به بخش‌های جداگانه است تا آتش‌نشانان بتوانند راحت‌تر نسبت به تشخیص محل وقوع حریق اقدام کنند.
(از مطلب اعلام حریق مترو نیز بازدید کنید.)
کنترل پنل اعلام حریق متعارف
پنل متعارف، به عنوان مغز سیستم اعلام حریق متعارف، زون‌های تشخیص و مدارهای صدا را هدایت می‌کند و شرایط حریق، خطا و نرمال را با نشانگرهای LED نشان می‌دهد. این پنل همچنین دارای سوئیچ‌هایی است که اجازه می‌دهد آژیرها فعال یا غیرفعال شوند و دتکتورها نیز پس از زنگ هشدار دوباره تنظیم شوند. پنل مرکزی متعارف از شبکه‌ی برق تغذیه می‌شود و دارای باتری پشتیبان است تا در صورت قطع برق، سیستم بتواند تا 24 ساعت کار کند. هر زون اعلام حریق روی پنل قابل شناسایی است و در صورت فعال شدن دتکتور دودی، دتکتور حرارتی، شستی اعلام حریق یا سایر تجهیزات آغازگر در یک زون، چراغ مربوط به آن روشن می‌شود تا تشخیص زون مربوطه آسان‌تر شود.
پنل مرکزی متعارف وضعیت حریق، خطا و نرمال در زون‌های اعلام حریق را نمایش می‌دهد.
(در فایرفایت در مورد سیستم اعلام حریق آپولو و تجهیزات آن بیشتر آشنا شوید.)
زون بندی تشخیص آتش در سیستم اعلام حریق متعارف
اکثر پنل‌های اعلام حریق متعارف دارای چندین زون تشخیص هستند که ترکیبی از دتکتورهای اعلام حریق اتوماتیک و شستی اعلام حریق می‌شود. به منظور محدود کردن خطاها و محدود کردن منطقه‌ی جستجو در صورت آتش‌سوزی، مساحت زون اعلام حریق یا اندازه‌ی هر زون بندی اعلام حریق حداکثر 2000 مترمربع تعیین می‌شود و حداکثر فاصله‌ی حرکت در زون برای تشخیص محل آتش نیز 60 متر است.
علاوه بر این، زون اعلام حریق در سیستم های متعارف نباید بیش از یک منطقه را پوشش دهد، مگر اینکه مساحت کل ساختمان کمتر از 300 مترمربع باشد. در نتیجه، مگر در صورت کوچک بودن محل، سیستم شامل چند زون بندی تشخیص خواهد بود. مدار اعلام حریق یا آژیر نیز می‌تواند بیش از یک منطقه‌ی تشخیص را پوشش دهد اما باید از مرزهای زون تشخیص مربوطه پیروی کند و ساختار مقاوم در برابر آتش داشته باشد.
زون آتش یک منطقه‌ی خاص از ساختمان است و هر زون توسط دیوارهای ضد حریق یا درب ضد حریق از هم جدا می‌شوند. گاهی اوقات کل یک ساختمان یک زون اعلام حریق است و در ساختمان‌های بزرگ نیز، هر بخش یا طبقه به عنوان یک زون بندی اعلام حریق مشخص می‌شود.
(مطالعه‌ی مطلب نکات حفاظت در برابر حریق را نیز به شما پیشنهاد می‌کنیم.)
زون بندی هشدار در سیستم اعلام حریق
همانند خطوط تشخیص، نظارت بر زون بندی اعلام حریق برای اطمینان از سلامت کابل‌ها، قطع‌شدگی یا اتصال کوتاه نیز مهم است. با این حال، عملکرد زون هشدار با زون تشخیص متفاوت است. آژیرهای اعلام حریق شامل یک دیود پلاریزه هستند که به آنها امکان می‌دهد زمانی که ولتاژ در یک جهت اعمال می‌شود، عمل کنند، نه زمانی که ولتاژ معکوس می‌شود. هنگامی که سیستم در حالت استندبای است، پنل ولتاژ را به سمت مخالف اعمال می‌کند، به طوری که آژیرها کار نمی‌کنند و جریانی را نمی‌گیرند.
یک مقاوت انتهای خط، یک جریان مانیتورینگ ثابت دریافت می‌کند که به پنل مرکزی اجازه می‌دهد تا سالم بودن سیم‌کشی را تایید کند. اگر پنل احساس کند که جریانی در این خط وجود ندارد، خطای مدار باز را نشان می‌دهد. در صورت اتصال کوتاه در زون بندی اعلام حریق نیز، یک جریان بالا از زون کشیده می‌شود، ولتاژ به سمت صفر کاهش می‌یابد و وضعیت خطا نمایش داده می‌شود. برای فعال شدن آژیرها، کنترل پنل متعارف قطبیت ولتاژ به سمت زون را برعکس می‌کند.
برای اطمینان از عدم شنیدن پیام‌های هشدار و تخلیه از مناطق مجاور، باید بین زون‌های هشدار فاصله وجود داشته باشد. بعلاوه یک زون هشدار ممکن است از تعدادی زون تشخیص تشکیل شده باشد اما برعکس نه.
نحوه زون بندی سیستم اعلام حریق
اما هدف از زون بندی چیست؟ اغلب اوقات در آتش‌سوزی‌هایی که در ساختمان‌ها اتفاق می‌افتد، زمان کافی برای پیدا کردن محل آتش وجود ندارد. آتش‌نشانان باید فورا متوجه شوند منبع آتش کجاست تا بتوانند بدون اتلاف وقت به سراغ آن بروند. زون بندی اعلام حریق کمک می‌کند تا آتش‌نشانان بتوانند سریعا به محل وقوع حریق هدایت شوند. این امر به جلوگیری از گسترش آتش کمک می‌کند و باعث صرفه‌جویی در زمان و کاهش صدمات یا آسیب‌های مالی می‌شود.
زون‌بندی ساختمان و تقسیم بخش‌های مختلف به زون‌های مختلف، پیدا کردن محل وقوع حریق را آسان‌تر و سریع‌تر می‌سازد.
(از مطلب کپسول آتش نشانی آب نیز بازدید کنید.)
پنل متعارف یا آدرس‌پذیر؟
اکثر پنل‌های امروزی که مورد استفاده قرار می‌گیرند، دارای نقاطی هستند که می‌تواند در آنها پنل‌های متعارف یا پنل آدرس‌پذیر نصب کرد. بسیاری از مشاغل به جای پنل متعارف از پنل و سیستم اعلام حریق آدرس‌پذیر استفاده می‌کنند. این بدان خاطر است که پنل کنترل آدرس‌پذیر دارای نقاط مختلفی است و در صورت فعال شدن دتکتورها و تشخیص دود یا حریق به شما هشدار می‌دهد.
پنل‌های متعارف بیشتر در ساختمان‌های کوچک تا متوسط قرار می‌گیرند اما پنل‌های آدرس‌پذیر می‌توانند محدوده‌ی بزرگ‌تری را تحت پوشش بگیرند و دتکتورهای دودی یا اسپرینکلر آتش نشانی اختصاصی خود را داشته باشند. در مورد تفاوت سیستم اعلام حریق متعارف و آدرس پذیر در مطلبی جداگانه صحبت کرده‌ایم که می‌توانید به آن مراجعه کنید.
پنل‌های متعارف برای ساختمان‌های کوچک مورد استفاده قرار می‌گیرند و هر طبقه یا هر بخش از ساختمان به یک زون تقسیم می‌شود. پنل‌های آدرس‌پذیر با ویژگی‌های پیشرفته مناسب پروژه‌های بزرگ هستند.
زون بندی در پنل اعلام حریق متعارف
زون بندی اعلام حریق در پنل متعارف بسته به میزان فضایی که پوشش می‌دهند یا با جداسازی کنترل آتش ساختمان، به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. هنگامی که یک سیستم اعلام حریق به درستی به فضاهای مختلف متصل شود، قادر خواهد بود نشان دهد کدام بخش از ساختمان نیاز به توجه دارد. سپس آتش‌نشانان می‌توانند برای رسیدگی به منطقه یا زون مورد نظر اقدام کنند.
سیستم اعلام حریق متعارف زون خاصی که در آن حریق اتفاق افتاده را نشان می‌دهد تا آتش‌نشانان بتوانند نسبت به اطفای حریق اقدام کنند.
(از مطلب کپسول آتش نشانی Co2 نیز بازدید کنید.)
حداکثر تعداد زون های اعلام حریق برای یک پنل مرکزی
پنل اعلام حریق یک واحد کنترل است که سیگنال‌دهی و اطلاع‌رسانی اضطراری ساختمان را به سایر قسمت‌های ساختمان یا سازمان آتش‌نشانی مدیریت می‌کند. شما می‌توانید این پنل‌ها را به عنوان اعلام حریق ساختمان‌های تجاری، اعلام حریق کارخانه، اعلام حریق بیمارستان، اعلام حریق آزمایشگاه و غیره نصب کنید. این پنل‌ها دارای ورودی دتکتور و همینطور شستی هستند.
به طور کلی می‌توان گفت، شما نمی‌توانید زون بندی زیادی در سیستم اعلام حریق خود داشته باشید. هیچ محدودیتی برای تعداد زون‌ها وجود ندارد، با این حال، به یاد داشته باشید که هر زون دارای سنسورهای خود است و بنابراین اگر در هر سطح بیشتر از یک زون باشد، حتما دتکتورهایی را متناسب با آنها خریداری کنید.
اگرچه محدودیتی برای زون بندی در ساختمان وجود ندارد اما معمولا تعداد زون‌ها با توجه به عوامل مختلف محدود است.
حداکثر تعداد زون با توجه به استانداردهای مختلف
حداکثر تعداد زون مجاز با توجه به استانداردهای UL، سه زون است. انجمن ملی حفاظت از آتش (NFPA)، به عنوان سازمانی که استانداردهای ایمنی آتش‌نشانی تعیین می‌کند، اینطور بیان می‌کند که تعداد ایده‌آل زون بندی 2 زون یا کمتر است. اما این به چه معناست؟ این بدان معناست که شما هرگز نباید بیش از پیکربندی سه زون در ساختمان خود داشته باشید. چرا که سه زون بسیار زیاد است. به این ترتیب نگهداری و ثبت تمام داده‌های لازم برای هر سنسور سخت است.
پنل مرکزی اعلام حریق یک وسیله‌ی عالی است که می‌تواند تا 128 زون را در خود جای دهد و نیاز به هیچ دستگاه یا کابل اعلام حریق اضافی نخواهید داشت. اگر به فکر راه‌اندازی یک پنل اعلام حریق هستید، باید بدانید که برای بیش از 128 زون بندی اعلام حریق، نیاز به پنل اضافی با خروجی کافی دارید.
پنل اعلام حریق متعارف امکان ایجاد 128 زون متفاوت را بدون نیاز به تجهیزات یا کابل‌کشی اضافی فراهم می‌کند.
راهنمای طرح زون بندی یا Zone Plan اعلام حریق
طبق استاندارد BS5839-1:2013 در هر سیستم اعلام حریق با هر اندازه‌ای باید طرح زون وجود داشته باشد. طرح زون بندی اعلام حریق باید با طراحی رایانه‌ای و توسط یک متخصص CAD انجام شود. اما این طراح زون بندی اعلام حریق شامل چه چیزی است؟ Zone Plan باید نمایشی جغرافیایی از ساختمان باشد که به وضوح تقسیم‌بندی به زون‌های اعلام حریق را نشان دهد. ترسیم چیدمان ساختمان باید خروجی‌های نهایی، راه‌های فرار مشترک، مناطق گردش و پله‌ها را به وضوح نشان دهد. نمودار بلوکی که این اطلاعات را نشان می‌دهد، قابل قبول نیست.
زون بندی اعلام حریق باید به وضوح قابل‌شناسایی باشد که می‌توان با رنگ‌بندی یا خط‌کشی مورب آن را نشان داد اما باید اطمینان حاصل شود که ویژگی‌های مهم ساختمان که اشاره کردیم کاملا قابل مشاهده باشد. زون‌ها با رنگ‌بندی جداگانه معمولا بهترین گزینه است، با این حال استفاده از طیف رنگی نیز می‌تواند موثر باشد. در طرح زون بندی اعلام حریق باید نقطه‌ی “شما اینجا هستید” نیز مشخص شود تا کاربر بتواند تشخیص دهد در کجای نقشه قرار دارد. همچنین بهتر است جهت ساختمان بر اساس این محل مشخص، نشان داده شود.
طرح زون بندی اعلام حریق در واقع یک نمایش جغرافیایی از چیدمان ساختمان و نمایش زون‌ها است.
(از مطلب فوم ضد حریق نیز بازدید کنید.)
استانداردهای زون بندی در سیستم‌های اعلام حریق
زون بندی اعلام حریق در ساختمان‌ها با توجه به مجموعه‌ای از قوانین و استانداردها انجام می‌شود که در ادامه به برخی از مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
- در سیستم‌های متعارف هر ساختمان حداقل دارای یک زون باید باشد و نمی‌توان چند ساختمان یا چند طبقه را به عنوان یک زون در نظر گرفت.
- هر طبقه یا بخش از ساختمان به عنوان یک زون در نظر گرفته می‌شود و ادغام چند طبقه به عنوان یک زون مجاز نیست.
- مسیرها و پله‌های فرار به عنوان یک زون مجاز در نظر گرفته می‌شوند.
- موتورخانه‌ها و چاهک آسانسور نیز هر کدام یک زون مجزا محسوب می‌شوند.
- حداکثر مساحت زون بندی اعلام حریق 2000 مترمربع است.
- محل نصب شستی‌های اعلام حریق در هر زون باید در راهروها و نزدیک خروجی‌ها باشد.
