در دنیای امروز، ایمنی در برابر حوادث پیش‌بینی‌ناپذیر نظیر آتش‌سوزی، به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مدیران پروژه‌ها، مالکان ساختمان‌ها و فعالان حوزه صنعت تبدیل شده است. تجهیزات اطفاء حریق به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر از سیستم‌های ایمنی، نقشی حیاتی در مهار و کنترل سریع آتش‌سوزی‌ها ایفا می‌کنند و می‌توانند از بروز خسارات گسترده جانی و مالی جلوگیری کنند.
در این مقاله، تلاش شده است تا با نگاهی دقیق و کاربردی، انواع تجهیزات اطفا حریق معرفی و ویژگی‌های هر یک بررسی شود. همچنین به اهمیت انتخاب صحیح این تجهیزات، نکات کلیدی در خرید آن‌ها، و نقش شرکت‌های تأمین‌کننده در تضمین کیفیت و عملکرد تجهیزات پرداخته خواهد شد.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
تجهیزات اطفاء حریق
تجهیزات آتش نشانی یا تجهیزات اطفا حریق به وسایل و ابزار‌آلاتی گفته می‌شود که به منظور خاموش کردن آتش مورد استفاده قرار می‌گیرند. این تجهیزات می‌تواند سطل آب باشد یا کپسول آتش نشانی یا ابزارآلات پیشرفته‌‌تری مثل انواع سیستم اطفا حریق.
(برای آشنایی با لوله آتش نشانی به صفحه مورد نظر مراجعه کنید.)
گروه بندی تجهیزات اطفاء حریق
تجهیزات اطفاء حریق در چهار گروه کلی تقسیم می‌شوند که لیست تجهیزات اطفا حریق همگی زیرمجموعه‌ی یکی از این 4 گروه هستند:
- انواع سیستم اطفاء حریق: سیستم اطفا حریق آبی،سیستم اطفا حریق گازی، سیستم اطفا حریق آیروسل.
- کپسول آتش نشانی: شامل انواع کپسول پودری، CO₂، فوم، آب و گاز.
- جعبه آتش نشانی یا فایرباکس: شامل محتویات شیلنگ، نازل، شیر و آچار.
تجهیزات جانبی آتش نشانی: مجموعه تجهیزات جانبی آتش نشانی از انواع شیرآلات و شیلنگ گرفته تا علائم و اضطراری و جعبه‌‌ی کمک‌های اولیه است.
تجهیزات آتش نشانی و تجهیزات اطفا حریق، به‌منظور جلوگیری از وسعت گرفتن و خاموش کردن آتش مورد استفاده قرار می‌گیرند. بسته به نوع ساختمان، ممکن است انواع مختلفی از تجهیزات خاموش کننده حریق استفاده شود.
(از مطلبی که در مورد شیر سیامی نوشته‌ایم، بازدید کنید.)
پیشنهاد مطالعه: سیستم اطفا حریق گاز fm200
لیست تجهیزات اطفاء حریق: متحرک و ثابت
تجهیزات اطفا حریق متحرک یا قابل حمل
خاموش کننده‌های آبی
کپسول‌های دستی با برچسب قرمز رنگ، به‌صرفه‌ترین روش برای مهار آتش‌سوزی کلاس A که از مواد جامد کاغذ، چوب و منسوجات ایجاد می‌شود. کپسول آتش نشانی آب و گاز در چهار مدل ارائه شده و استفاده‌ی آسانی دارند.
خاموش کننده‌های کف یا فوم
کپسول‌های دستی با برچسب کرم رنگ، همان فوم آتش نشانی هستند که برای خاموش کردن آتش سوزی کلاس A (کاغذ و چوب و منسوجات) و کلاس B (مایعات قابل اشتعال مانند بنزین، گازوئیل و روغن) استفاده می‌شود.
خاموش کننده‌های پودری
کپسول‌های دستی با برچسب آبی رنگ، همان کپسول آتش نشانی پودر و گاز است که برای مهار آتش ایجاد شده در سه کلاس A, B و C ( آتش سوزی گازها) و همینطور آتش سوزی حاصل از تجهیزات الکتریکی، به عنوان خاموش کننده‌ی چند منظوره، قابل استفاده است.
زون اسمبلی یکی از مهم ترین تجهیزات اطفا حریق است که نصب دقیق و درست آن در یک فضا کمک شایانی به کنترل آتش می‌کند.
خاموش کننده دی‌اکسید کربن
کپسول‌های دستی با برچسب سیاه، برای مهار و کنترل آتش ایجاد شده از اتصالات الکتریکی و دستگاه‌های برقی و همینطور آتش سوزی کلاس B (مایعات اشتعال‌زا) استفاده می‌شود. کپسول آتش نشانی CO2 با حذف اکسیژن باعث خفه شدن آتش و اطفای آن می‌شود.
خاموش کننده شیمیایی تر
کپسول‌های دستی با برچسب زرد رنگ یا خاموش کننده شیمیایی تر، بصورت ویژه برای مهار آتش کلاس F حاصل اشتعال روغن‌ها و چربی‌های مصرفی در آشپزی، آتش سوزی کلاس B و همینطور کلاس A استفاده می‌شود.
پتوی آتش نشانی
پتوی آتش نشانی، برای خفه کردن آتش و جلوگیری از رسیدن اکسیژن به آتش استفاده می‌شود. پتوی ضد حریق بافت و پارچه‌ای نسوز است که برای کنترل آتش سوزی تهیه می‌شود.
تجهیزات آتش نشانی مطابق با نوع نصب (ثابت یا متحرک) یا نوع عملکرد (دستی یا اتوماتیک) تقسیم بندی می‌شوند.
(از مطلب مخزن آب آتش نشانی بازدید کنید.)
تجهیزات اطفا حریق ثابت
تجهیزات اطفا حریق ثابت به تجهیزاتی که در مکان و فضای باز نصب می‌شود، گفته می‌شود. آن‌ها مجموعه‌ی وسیعی را در برمی‌گیرند:
شیر آتش نشانی (شیر هیدرانت)
شیر آتش نشانی، از تجهیزات ضروری برای ایمن سازی مناطق صنعتی و تجاری بزرگ است. شیر آتش نشانی به طور مستقیم به آب منطقه وصل است، و در زمان وقوع حریق آتش نشان‌ها بدون محدودیت می‌توانند از آن استفاده کنند. شیر آتش نشانی در انواع و سایزهای مختلف موجود است.
شیر آتش نشانی که به‌نام شیر هیدرانت هم معروف است به منظور استفاده‌ی نامحدود از آب در داخل ساختمان‌های تجاری و صنعتی و همینطور در فضای باز نصب می‌شود.
(در مورد چراغ اضطراری اعلام حریق مطالعه کنید.)
شیلنگ آتش نشانی
شیلنگ آتش نشانی یا هوزریل آتش نشانی یکی از تجهیزات پرکاربرد در خاموش کردن آتش است. شیلنگ آتش نشانی در برخی از ساختمان‌ها (در هر طبقه) کار گذاشته می‌شود. البته برای استفاده از آن شخص باید آموزش دیده باشد. شیلنگ آتش نشانی در فضای داخلی ساختمان‌ها به سیستم لوله کشی شهری یا منبع آب متصل است و می‌تواند فشار بالای آب را تحمل کند. (فشار معمولی بین 8 تا 20 بار و حداکثر 110 بار)
شیلنگ آتش نشانی باید آنقدر بلند باشد که بتواند تا آخرین اتاق یک ساختمان را تحت پوشش قرار دهد. قرقره‌های شیلنگ آتش نشانی باید در جایگاهی مشخص که قابل دسترس است نصب شود. از آنجاییکه شیلنگ آتش نشانی از جنس پارچه و الاستومرهای (پلیمر الاستیک) طبیعی و مصنوعی تولید می‌شوند باید بعد از استفاده طوری آویزان شوند که آب از آن کاملا تخلیه شود، در غیر اینصورت در طولانی مدت می‌پوسند.
شیلنگ آتش نشانی در فضای باز به ماشین آتش نشانی یا شیر آتش نشانی متصل می‌شوند. شلنگ آتش نشانی بر اساس کاربرد در دو نوع: شلنگ مکنده یا شلنگ تخلیه دسته بندی می‌شوند و از لحاظ جنس در مدل‌های مختلف ارائه می‌شود:
- شیلنگ آتش نشانی نواری یا پارچه ای
- شیلنگ آتش نشانی پلاستیکی
- هوز اتش نشانی خرطومی
- هوز آتش نشانی فلزی
از تجهیرات اطفا حریق پرکاربرد آتش نشانی، شیلنگ آتش نشانی است که در دو نوع شلنگ مکنده یا تخلیه در جنس‌های مختلف ارائه می‌شود.
(با علائم راهنمای اعلام حریق آشنا شوید.)
سیستم اطفاء حریق اسپرینکلر
سیستم اسپرینکلر آتش نشانی، یکی از موفق‌ترین نوع سیستم اطفاء حریق در دنیا است! طرز کار اسپرینکلرها به این صورت است که به‌محض تشخیص افزایش دما، همانند باران شدید شروع به ریزش آب می‌کند. اسپرینکلرها، آتش سوزی‌های ثابت را تشخیص می‌دهند و دقیقا در همان محل فعال می‌شوند. معمولا فعال شدن آن همراه با آژیر است.
تقریبا تمامی ساختمان‌هایی که به سیستم اسپرینکلر مجهز هستند، بر اثر آتش سوزی دچار خسارت‌های سنگین مالی و جانی نشده‌اند. البته بصورت فنی اسپرینکلرها بیشتر برای جلوگیری از خسارت‌های مالی طراحی شده‌اند تا حفاظت از جان، مگر اینکه در سیستم اعلام حریق کنار سایر تجهیزات خاموش کننده آتش، عمل کنند.
اگرچه عملکرد اسپرینکلرها مشابه است، اما بر اساس نوع منطقه تحت حفاظت به روش‌های مختلفی در لوله کشی و اتصالات نصب می‌شوند:
(در مورد کفپوش عایق برق و کاربرد آن بیشتر بدانید.)
انواع سیستم اطفاء حریق اسپرینکلر
سیستم اسپرینکلر لوله تر
در سیستم اسپرینکلر تر، آب پرفشار درون لوله‌ها قرار داد و به‌محض افزایش دما، سریعا آب تخلیه می‌شود. این نوع سیستم در فضاهایی که امکان یخ‌زدگی است، استفاده نمی‌شود.
سیستم اسپرینلکر لوله خشک
سیستم اسپرینکلر لوله خشک مخصوص سردخانه‌ها است. در این مدل، درون لوله‌ها هوای فشرده شده قرار دارد و به‌محض اینکه اسپرینکلر فعال شود، هوا خارج شده و شیر ورودی آب باز می‌شود. سرعت عمل این مدل نسبت به سیستم اسپرینکلر تر کم‌تر است.
سیستم اسپرینلکر جایگزین
سیستم اسپرینکلر جایگزین، بر اساس درجه حرارت فصلی، علمکردی متفاوت و هوشمندانه دارد. در طول تابستان مرطوب و در زمستان به‌منظور جلوگیری از یخ‌زدگی لوله‌ها، به‌صورت خشک عمل می‌کند.
سیستم اسپرینلکر پیش عملگر
در برخی از فضاها به منظور جلوگیری از تخریب تجهیزات، از سیستم اسپرینکلر پیش عملگر به عنوان تجهیزات کمکی استفاده می‌شود.
سیستم اسپرینکلر سیلابی
سیستم اسپرینکلر سیلابی همیشه باز و آماده است. از این نوع سیستم برای ایمن سازی فضاهای پرخطر استفاده می‌شود. فرمان ورود آب توسط سیستم اعلام حریق انجام می‌شود.
یکی از تجهیزات اطفا حریق موفق و پرطرفدار، سیستم اطفاء حریق اسپرینکلر است، با مجهز شدن ساختمان به اسپرینکلرها، البته با نصب اصولی، خسارت‌های جانی و مالی از آتش به حداقل می‌رسد.
(در مورد دتکتور دودی و دتکتور حرارتی مطالعه کنید.)
سیستم مه پاش
سیستم مه پاش اطفاء حریق با استفاده از حداقل میزان آب، با پراکنده کردن قطرات ریز و درشت آب، در فشارهای مختلف استفاده می‌شود. سیستم مه پاش اطفاء حریق با فشار کم، متوسط و زیاد را از طریق نازل‌های مخصوص فعال می‌شود. برای مثال این مورد می‌تواند جزو وسایل اطفا حریق در آزمایشگاه باشد اما برای ایمن سازی بیشتر، نباید فقط به سیستم اطفاء حریق بسنده کرد و باید کل آزمایشگاه را با سیستم اعلام حریق تحت کنترل قرار داد.
سیستم های مه پاش با هدف اطفا حریق، با استفاده از حداقل میزان آب فعال می‌شوند. در این مدل خاموش کننده آتش، از قدرت قطرات آب در مهار آتش استفاده می‌شود.
سیستم اطفا حریق گازی
سیستم اطفا حریق گازی مخصوص فضاهایی مثل اتاق سرور، سایت‌های کامپیوتری و مناطقی که تجهیزات الکترونیکی حساسی دارند و با استفاده از آب و سایر مواد ضد حریق، آسیب می‌بینند، استفاده می‌شود. برای اینکه سیستم اطفا حریق گازی عملکرد موفقی داشته باشد، باید فضای مورد نظر کاملا مهر و موم شده و استفاده از تهویه حساب شده باشد.
عملکرد سیستم اطفاء حریق گازی به این صورت است که با آزاد کردن گازهای پاک و بی‌اثر، موجب خاموش شدن حریق می‌شود. سیستم اطفا حریق گازی به نام عامل پاک نیز معروف است.
از انواع مواد خاموش کننده حریق، می‌توان به عامل پاک اشاره کرد. سیستم اعلام حریق گازی از تجهیزات اطفا حریق اتاق سرور به حساب می‌آید.
(در فایرفایت بخوانید:سیستم اطفا حریق دستی )
سیستم اطفا حریق فوم
سیستم آتش نشانی اطفا حریق فوم برای مهار آتش مایعات قابل اشتعال استفاده می‌شود. سیستم اطفای حریق فوم به دو صورت سیستم مستقل و سیستم اجرایی توسط نیروی آتش نشانی اجرا می‌شود. سیستم مستقل شامل یکسری تجهیزات فوم ساز، لوله و اتصالات است که بصورت خودکار عمل می‌کند.
فوم در حالت‌های فوم انبساط کم و فوم انبساط بالا یا فوم انبساط متوسط اجرا می‌شود که هر کدام مطابق نظر کارشناسان و نوع حریق بکار می‌روند.
مثلا فوم انبساط کم، برای آتش‌سوزی‌های مایع قابل اشتعالی که با آب مخلوط نمی‌شود، مناسب است. فوم انبساط کم مقاومت حرارتی خوب، اما حجم و قابلیت پر شدن محدودی دارد. اما فوم انبساط بالا و متوسط، با هوادهی یک محلول آبی از یک عامل کف کننده مصنوعی، به میزان انبساط مناسبی می‌رسد.
سیستم اطفا حریق فوم، در مخازن ذخیره سازی نفت و مایعات قابل اشتعال استفاده می‌شود. این سیستم به صورت اتوماتیک عمل کرده و می‌تواند با صدای آژیر همراه شود.
(از مطلب پمپ آتش نشانی بازدید کنید.)
پیشنهاد مطالعه: آموزش اطفا حریق
کلاس‌بندی انواع آتش و روش‌های خاموش کردن آن
برای خاموش کردن آتش به‌درستی، ابتدا باید نوع آتش‌سوزی را شناخت. آتش‌ها براساس نوع ماده‌ای که در حال سوختن است، به چند دسته (کلاس) تقسیم می‌شوند. هر کلاس از آتش، به روش یا ماده خاموش‌کننده‌ی مخصوص خود نیاز دارد. انتخاب نادرست وسیله اطفا، نه تنها ممکن است آتش را خاموش نکند، بلکه باعث گسترش آن نیز شود.
| کلاس آتش | نوع مواد قابل اشتعال | مثال‌ها | روش یا ماده خاموش‌کننده مناسب |
|---|---|---|---|
| کلاس A | مواد جامد قابل اشتعال | چوب، کاغذ، پارچه، پلاستیک | آب، کف (فوم)، پودر خشک چندمنظوره |
| کلاس B | مایعات قابل اشتعال | بنزین، الکل، رنگ، نفت | کف (فوم)، گاز CO₂، پودر خشک |
| کلاس C | گازهای قابل اشتعال | گاز شهری، پروپان، بوتان | گاز CO₂، پودر خشک (مهار با قطع منبع گاز) |
| کلاس D | فلزات قابل اشتعال | سدیم، منیزیم، پتاسیم | پودر مخصوص فلزات (پودر خشک فلزی) |
| کلاس E* | تجهیزات الکتریکی | وسایل برقی، تابلو برق، سرورها | گاز CO₂، پودر خشک (پس از قطع جریان برق) |
| کلاس K | چربی‌ها و روغن‌های آشپزخانه | روغن خوراکی، سرخ‌کن صنعتی، چربی حیوانی | مواد شیمیایی مرطوب (Wet Chemical)، مخصوص آشپزخانه‌ها |
کلاس E در برخی منابع رسمی گنجانده نشده و با تأکید بر رعایت ایمنی الکتریکی، به‌عنوان شرایط ویژه در سایر کلاس‌ها در نظر گرفته می‌شود.
استانداردهای مهم NFPA در زمینه اطفا حریق
در ادامه جدول مهم‌ترین استانداردهای بین‌المللی مربوط به تجهیزات آتش‌نشانی آورده شده است. این استانداردها تعیین‌کننده کیفیت، ایمنی، عملکرد و نحوه طراحی و نصب تجهیزات اطفا حریق هستند.
| ردیف | استاندارد | شرح |
|---|---|---|
| 1 | NFPA 10 | استاندارد مربوط به استفاده از خاموش‌کننده‌های دستی (پرتابل) برای مهار آتش. |
| 2 | NFPA 12 | استاندارد مربوط به سیستم‌های اطفا حریق با استفاده از گاز دی‌اکسید کربن (CO₂). |
| 3 | NFPA 13 | استاندارد طراحی و نصب سیستم‌های اسپرینکلر (پاشش آب خودکار) در ساختمان‌ها. |
| 4 | NFPA 20 | استاندارد نصب و بهره‌برداری از پمپ‌های ثابت مخصوص اطفا حریق. |
| 5 | NFPA 2001 | استاندارد سیستم‌های اطفا حریق با عوامل پاک (Clean Agent) مناسب برای فضاهای حساس. |
نکات کلیدی در خرید تجهیزات اطفا حریق
استاندارد بودن تجهیزات
اطمینان از دارا بودن گواهی‌نامه‌های معتبر داخلی و بین‌المللی مانند NFPA، UL، یا CE برای تضمین عملکرد صحیح تجهیزات در شرایط بحرانی.
تناسب با نوع کاربری
انتخاب تجهیزات متناسب با نوع ساختمان (مسکونی، صنعتی، اداری) و ریسک‌های احتمالی موجود در آن محیط.
قابلیت اطمینان و دوام بالا
توجه به برند، جنس بدنه، و کیفیت ساخت برای تضمین طول عمر و عملکرد مؤثر در بلندمدت.
سرویس‌پذیری و نگهداری آسان
انتخاب تجهیزاتی که دارای قطعات یدکی در دسترس و امکان سرویس دوره‌ای ساده باشند.
پشتیبانی فنی و خدمات پس از فروش
خرید از تأمین‌کنندگانی که خدمات نصب، راه‌اندازی و آموزش کاربری ارائه می‌دهند.
قیمت‌گذاری منصفانه و شفاف
بررسی قیمت نسبت به مشخصات فنی و خدمات همراه، و مقایسه با سایر برندهای مشابه در بازار.
ضمانت‌نامه و گارانتی معتبر
دریافت ضمانت‌نامه رسمی از شرکت تأمین‌کننده برای اطمینان از پاسخ‌گویی در صورت بروز مشکل.
نقش شرکت‌های تأمین‌کننده در تضمین کیفیت
شرکت‌های تأمین‌کننده معتبر، نقشی کلیدی در فراهم‌سازی تجهیزات اطفا حریق استاندارد و مطمئن ایفا می‌کنند. این شرکت‌ها با ارائه محصولات دارای گواهی‌نامه‌های بین‌المللی، مشاوره‌های تخصصی پیش از خرید، پشتیبانی فنی و خدمات پس از فروش، مسیر انتخاب و استفاده از تجهیزات را برای خریداران هموار می‌سازند.
در این میان، مجموعه آرات به‌عنوان یکی از مجموعه‌های حرفه‌ای و خوش‌نام در زمینه تأمین تجهیزات اطفا حریق، با بهره‌گیری از تجربه و دانش فنی تیم متخصص خود، توانسته است اعتماد طیف وسیعی از کارفرمایان و صنایع را جلب کند. همکاری با تأمین‌کننده‌ای مانند آرات، نه‌تنها تضمینی برای کیفیت تجهیزات است، بلکه اطمینانی از پشتیبانی فنی دقیق و پایبندی به استانداردهای ایمنی روز دنیا خواهد بود.
جمع بندی
در این مقاله با انواع تجهیزات اطفاء حریق، از ابزارهای ساده‌ی دستی گرفته تا سیستم‌های پیشرفته‌ی ثابت و خودکار، آشنا شدیم. تجهیزات اطفا حریق شامل خاموش‌کننده‌های قابل حمل (مانند کپسول‌ها، پتوی نسوز، توپ‌های اطفا) و سیستم‌های ثابت (مثل اسپرینکلرها، شیرهای آتش‌نشانی و سیستم‌های گازی یا فومی) هستند. این وسایل با هدف پیشگیری، کنترل و مهار آتش‌سوزی در فضاهای مسکونی، اداری و صنعتی طراحی شده‌اند.
مقاله همچنین به نکات مهمی مثل کاربرد، نصب، نحوه عملکرد، قیمت و دسته‌بندی تجهیزات (بر اساس نوع نصب و نحوه عملکرد) اشاره کرده است. در پایان نیز تأکید شده که کیفیت و سهولت استفاده از این وسایل، نقش مهمی در حفظ جان افراد و کاهش خسارات ایفا می‌کند. آشنایی با این تجهیزات برای افزایش ایمنی در برابر حوادث آتش‌سوزی ضروری است.
در صورت نیاز به دریافت راهنمایی یا مشاوره جهت انتخاب محصول مناسب و اجراء اطفاء حریق، کارشناسان ما در مجموعه آرات آماده‌ی پاسخ‌گویی به سوالات شما هستند. با ما در ارتباط باشید.