
آتشسوزیها میتوانند پیامدهای فاجعهباری به همراه داشته باشند که نه تنها به خسارات مالی بالا منجر میشوند، بلکه جان افراد را نیز به خطر میاندازند. به همین دلیل، تجهیزاتی که قادر به شناسایی، اعلام و اطفای حریق هستند، از اهمیت بالایی برخوردارند.
تجهیزات آتشنشانی و سیستمهای اعلام و اطفا حریق شامل مجموعهای از ابزارها و فناوریها هستند که وظیفه اصلی آنها حفاظت از محیطهای زندگی و کار در برابر حریق است. این تجهیزات شامل جعبههای آتشنشانی، حسگرهای دود و حرارت، خاموشکنندهها، و سیستمهای اطفا خودکار میشوند. هر یک از این تجهیزات بهطور خاص طراحی شدهاند تا در شرایط اضطراری بهسرعت و بهطور مؤثر عمل کنند.
علاوه بر این، آگاهی و آموزش افراد در استفاده از این تجهیزات نیز نقش حیاتی در کاهش خطرات و افزایش ایمنی دارد. در ادامه، به بررسی انواع تجهیزات آتشنشانی و سیستمهای اعلام و اطفا حریق، اهمیت آنها و چگونگی استفاده از آنها خواهیم پرداخت.
با پیشرفت فناوری و افزایش خطرات ناشی از آتشسوزی، لزوم استفاده از تجهیزات اطفا حریق اتوماتیک بهویژه در ساختمانهای مدرن بیش از پیش احساس میشود. این تجهیزات بهطور خاص طراحی شدهاند تا بهصورت خودکار و بدون نیاز به دخالت انسانی، حریق را شناسایی و مهار کنند. در این مقاله، به بررسی دقیق و کامل تجهیزات اطفا حریق اتوماتیک و تجهیزات اطفا حریق ساختمان خواهیم پرداخت.
انواع سیستم اطفا حریق اتوماتیک
- سیستم اطفاء حریق اتوماتیک آبی (اسپرینکلر)
- سیستم اطفاء حریق اتوماتیک CO2
- سیستم اطفاء حریق اتوماتیک پودری (سیستم اطفای حریق آیروسل)
- سیستم اطفاء حریق اتوماتیک گازی (سیستم اطفای حریق FM200)
- سیستم اطفاء حریق اتوماتیک فوم
- سیستم اطفاء حریق اتوماتیک آبی مه یا پودر آب

1.سیستم اطفا حریق اتوماتیک آبی :
سیستم اطفا حریق آبی یکی از مؤثرترین و رایجترین روشهای خاموش کردن آتش در ساختمانها و صنایع است. این سیستم بهصورت اتوماتیک یا دستی عمل میکند و با استفاده از آب تحت فشار، آتش را از طریق خنکسازی منبع حرارت و قطع واکنش احتراق مهار میکند. در سیستمهای اتوماتیک، با افزایش دمای محیط و فعال شدن اسپرینکلر، آب بهصورت خودکار در ناحیهی حریق پاشیده میشود. سادگی، سرعت عملکرد و هزینه نگهداری پایین باعث شده که سیستمهای اطفا آبی بهعنوان اولین خط دفاعی در برابر آتشسوزی شناخته شوند.
- سیستم اسپرینکلر (Wet Pipe System)
- سیستم مه پاش
1.سیستم اسپرینکلر

سیستم اطفا حریق آبی اسپرینکلر رایجترین و مؤثرترین نوع سیستم اطفای خودکار در جهان است.
این سیستم بهصورت کاملاً اتوماتیک و هوشمند عمل کرده و بدون نیاز به دخالت انسان، در زمان بروز آتشسوزی فعال میشود.
در واقع، اسپرینکلرها وظیفه دارند آتش را در لحظات اولیه مهار کنند تا از گسترش آن جلوگیری شود.
مبنای عملکرد این سیستم بر اساس پاشش آب تحت فشار از نازلهای حساس به حرارت (اسپرینکلر) است که موجب خنکسازی و قطع واکنش زنجیرهای آتش میشود.
عملکرد سیستم اسپرینکلر
در حالت عادی، آب پشت شبکهی لولهکشی و شیر کنترل نگهداری میشود. هر اسپرینکلر دارای یک حباب شیشهای حساس به حرارت است.
وقتی دمای محیط به حدود 68 تا 74 درجه سانتیگراد برسد، این حباب میترکد و مسیر عبور آب باز میشود.
آب با فشار بالا از سوراخ نازل خارج شده و به کمک پخشکنندهی مخصوص (Deflector) روی سطح آتش پاشیده میشود.
در این سیستم، فقط اسپرینکلرهایی که در ناحیهی آتش قرار دارند فعال میشوند، نه کل شبکه
انواع سیستم اسپرینکلر آبی
سیستم اسپرینکلر تر (Wet Pipe System)
در این نوع، لولهها همیشه پر از آب هستند.
بهمحض فعال شدن اسپرینکلر، آب بلافاصله خارج شده و آتش را خاموش میکند.
سادهترین و سریعترین نوع سیستم است و برای ساختمانهای اداری، مسکونی و تجاری استفاده میشود.
سیستم اسپرینکلر خشک (Dry Pipe System)
در لولهها بهجای آب، هوای فشرده وجود دارد.
وقتی اسپرینکلر فعال میشود، ابتدا هوا تخلیه شده و سپس آب وارد سیستم میشود.
مناسب مناطق سردسیر و فضاهای روباز است.
سیستم پیشعملگر (Pre-Action System)
در حالت عادی لولهها خشک هستند و پس از فعال شدن سیستم اعلام حریق، مسیر ورود آب باز میشود.
برای فضاهای حساس مانند اتاق سرور و موزهها کاربرد دارد.
سیستم طغیانی یا دلوژ (Deluge System)
در این مدل، تمام نازلها باز هستند و با فعال شدن سیستم هشدار، آب بهصورت همزمان از تمام نازلها پاشیده میشود.
ویژه پالایشگاهها، انبار سوخت و صنایع سنگین.
2. سیستم مه پاش
سامانه اطفاء حریق مه آب یا مه پاش یکی از سامانه های پیشرفته اطفاء حریق اتوماتیک است که در آن از آب به عنوان ماده خاموش کننده آتش استفاده میشود. همانطور که از نامش پیداست، این سیستم بر اساس پاشش قطرات مه مانند عمل میکند، بدین نحو که با تولید ذرات کوچک آب با قطر 300 تا 1000 میکرون منجر به خاموش شدن آتش در محیط تحت نظارت می شود. سیستم اتوماتیک مه آب مانند سیستم اطفاء حریق آبی منجر به خنک سازی و همانند سامانه های اطفاء حریق گازی از رسیدن اکسیژن به آتش ممانعت می نماید.
اطفاء حریق از طریق سامانه مه پاش در ابتدا با فرآیند خنک سازی محیط شروع می شود. در این فرآیند به دلیل وجود قطرات ریز آب، حرارت محیط به سرعت کاهش می یابد. سپس در مرحله جایگزینی اکسیژن و رقیق سازی، بخار آب تولید شده اکسیژن را از محل آتش سوزی می راند و قطرات آب با ایجاد لایه ای مرطوب و جدا کننده در سطح حریق می نشیند و از ارتباط آن با هوا جلوگیری می نماید. در نهایت ریزش قطرات کوچک آب با فشار لازم منجر به جداسازی و شستشوی مواد مشتعل از شعله میشود و نقش بسزایی در خاموش کردن آن ایفا می کند.

اجزاء سیستم اطفاء حریق مه آب
- مرکز کنترل: مرکز کنترل سامانه اطفاء حریق پیام های اعلام شده از طرف حسگرها را دریافت نموده، آنها را برای پردازش به تابلو کنترل مرکزی می فرستد، سپس دستور اطفا، حریق را صادر می نماید.
- مخزن نگهداری آب: این مخزن با حجم و ظرفیت های متفاوت با توجه به فضای حفاظتی مورد نظر استفاده می شود.
- مخزن ذخیره گاز هیدروژن: این مخزن که برای نگهداری گاز نیتروژن در سامانه نصب شده، فشار مورد نیاز برای سامانه را فراهم می نماید.
- لوله و اتصالات: این لوله های فشار قوی برای انتقال آب به نازل های آب پاش مورد استفاده قرار می گیرند.
- نازل های مه پاش: این نازل ها آبی که توسط گاز نیتروژن تحت فشار قرار گرفته را به صورت مه تخلیه می کنند.
- آشکارساز حریق: این آشکارسازها با توجه به نوع آتش سوزی و محل آن در انواع مختلف نصب می شوند.
مزایا
- برخلاف سامانه های اطفاء حریق گازی، این سیستم نیازی به بررسی، تنظیم و پر کردن مواد ندارد.
- این سیستم هیچ اثر مخربی بر روی کارکنان نمیگذارد.
- سیستم مه آب اتوماتیک در مقایسه با سایر سیستم های اطفاء حریق آبی، مصرف آب کمتری دارد.
- ماده خاموش کننده در این سیستم عنصر ارزان قیمت آب است.
- در مقایسه با سیستم های اطفاء حریق گازی، سامانه مه آب مقرون بصرفه تر است.
- تاسیسات و لوله کشی این سیستم فضای زیادی اشغال نمیکند.
2.سیستم اطفا حریق اتوماتیک گازی :
یکی از پیشرفتهترین و تمیزترین روشهای خاموش کردن آتش است که در آن بهجای آب یا فوم، از گازهای مخصوص اطفا حریق برای مهار شعله استفاده میشود.
سیستم اطفا حریق گازی: معرفی، انواع و قیمت تجهیزات
این سیستمها بهصورت اتوماتیک یا دستی فعال میشوند و بدون باقیگذاشتن رطوبت، فوم یا پودر، آتش را در چند ثانیه خاموش میکنند.
اصلیترین عملکرد سیستم گازی بر پایهی قطع اکسیژن یا جذب حرارت از ناحیه آتش است و به همین دلیل در فضاهایی که تجهیزات الکترونیکی یا اسناد حساس وجود دارد، بسیار پرکاربرد هستند.
سیستم اطفا حریق گازی
نحوه عملکرد سیستم اطفا حریق گازی
- حسگرهای دما، دود یا شعله آتش را تشخیص میدهند.
- سیگنال به پنل کنترل مرکزی ارسال شده و پس از تأیید شرایط، سیستم فعال میشود.
- شیر الکتریکی مخزن باز شده و گاز از طریق لولهها به نازلها هدایت میشود.
- گاز بهصورت یکنواخت در محیط پخش شده و با کاهش غلظت اکسیژن یا جذب حرارت، شعله خاموش میشود.
⏱ زمان واکنش سیستمهای گازی معمولاً بین ۵ تا ۱۰ ثانیه است.
اجزای اصلی سیستم اطفا حریق گازی
- مخازن گاز اطفاکننده (Cylinder Bank)
- شیر برقی یا مکانیکی فعالسازی (Release Valve)
- شبکه لولهکشی فشار قوی (Piping Network)
- نازلهای پخش گاز (Discharge Nozzles)
- پنل کنترل اعلام و اطفا حریق (Control Panel)
- دتکتورهای دود، حرارت و شعله
انواع سیستم اطفا حریق گازی
1. سیستم اطفا حریق FM200
2. سیستم اطفا حریق Novec 1230
3. سیستم اطفا حریق CO₂ (دیاکسید کربن)
4.سیستم اطفا حریق نیتروژن vortex
5. سیستم اطفا حریق هالوژنی
1. سیستم اطفا حریق گازی fm200 :
سیستم اطفا حریق گازی FM200 یکی از پرکاربردترین و قابلاعتمادترین سیستمهای اطفای خودکار در جهان است که با استفاده از گاز HFC-227ea، آتش را در چند ثانیه بدون بر جای گذاشتن رطوبت، فوم یا پودر خاموش میکند.
سیستم اطفا حریق گازی fm200
این سیستم به دلیل سرعت عملکرد بالا، ایمنی برای تجهیزات و پاک بودن گاز، بهترین گزینه برای محیطهای حساس و دارای تجهیزات الکترونیکی است.
FM200 جایگزینی مدرن و ایمن برای سیستمهای قدیمی هالون (Halon) محسوب میشود و مطابق با استاندارد بینالمللی NFPA 2001 طراحی و نصب میگردد.

نحوه عملکرد سیستم اطفا حریق FM200
سیستم FM200 بهصورت کاملاً اتوماتیک عمل میکند و بر اساس تشخیص آتش توسط دتکتورها فعال میشود.
عملکرد آن شامل مراحل زیر است:
- تشخیص آتش توسط دتکتورهای دود یا حرارت
- ارسال سیگنال به پنل کنترل مرکزی
- باز شدن شیر مخزن گاز و تخلیه FM200 از طریق لولهها
- پخش گاز در محیط طی کمتر از ۱۰ ثانیه
- جذب حرارت از شعله و کاهش دمای محیط تا خاموشی کامل آتش
گاز FM200 با جذب انرژی حرارتی از شعله و کاهش واکنش شیمیایی احتراق، آتش را بدون حذف کامل اکسیژن خاموش میکند.
به همین دلیل، در مقادیر طراحیشده برای اطفا، برای انسان بیخطر و تنفسپذیر است.
اجزای اصلی سیستم FM200
- مخزن گاز FM200 (Cylinder Bank)
- شیر برقی یا مکانیکی فعالسازی (Release Valve)
- شبکه لولهکشی فشار قوی (Pipe Network)
- نازلهای پخش گاز (Discharge Nozzles)
- پنل کنترل مرکزی اعلام و اطفا حریق
- دتکتورهای دود و حرارت (Smoke & Heat Detectors)
- سیستم تأخیر تخلیه و هشدار صوتی قبل از فعالسازی
ویژگیها و مزایای سیستم FM200
- تخلیه بسیار سریع: کمتر از ۱۰ ثانیه پس از تشخیص حریق
- بدون آسیب به تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی
- بدون رطوبت، خوردگی یا باقیمانده پس از تخلیه
- ایمن برای انسان در غلظتهای طراحیشده
- سازگار با محیطزیست (فاقد کلر، بدون اثر مخرب بر لایه اوزون)
- قابل استفاده در فضاهای اشغالشده (Occupied Areas)
- قابلیت طراحی برای نواحی موضعی یا کل فضا (Total Flooding System)
کاربرد سیستم اطفا حریق FM200
- اتاق سرور و مراکز داده (Data Center)
- اتاق کنترل نیروگاهها و صنایع حساس
- مراکز مخابراتی و شبکههای کامپیوتری
- اتاق UPS و تابلو برق
- موزهها، کتابخانهها و آرشیوهای ملی
- آزمایشگاهها و بیمارستانها
در این فضاها استفاده از آب یا فوم ممکن است باعث خرابی تجهیزات شود، در حالی که FM200 کاملاً تمیز و بدون اثر جانبی عمل میکند
2. سیستم اطفا حریق گازی Novec 1230 :
سیستم اطفا حریق گازی Novec 1230 یکی از مدرنترین، تمیزترین و ایمنترین سیستمهای اطفای خودکار در جهان است که با استفاده از مایع مهارکننده آتش FK-5-1-12 (با نام تجاری Novec 1230 از شرکت 3M) عمل میکند.
این سیستم به دلیل سرعت بالا در اطفا، ایمنی برای انسان و سازگاری کامل با محیطزیست، بهترین جایگزین برای سیستمهای FM200 و Halon شناخته میشود.
Novec 1230 پس از تخلیه، بهسرعت تبخیر شده و هیچ اثر رطوبتی، خورندگی یا رسوبی بر جای نمیگذارد.

نحوه عملکرد سیستم Novec 1230
سیستم Novec 1230 بهصورت اتوماتیک یا دستی فعال میشود و بر پایهی جذب حرارت و مهار واکنش زنجیرهای احتراق عمل میکند.
فرآیند عملکرد به این صورت است:
- حسگرهای دود یا حرارت، وقوع آتش را تشخیص میدهند.
- سیگنال به پنل کنترل مرکزی ارسال میشود.
- شیر برقی مخزن گاز باز شده و Novec 1230 از طریق لولهها به نازلها منتقل میشود.
- در کمتر از ۱۰ ثانیه، گاز در محیط پخش شده و شعله را خاموش میکند.
- گاز بهسرعت تبخیر شده و هیچ اثری از خود باقی نمیگذارد.
📍 در محیطهایی که افراد حضور دارند نیز کاملاً ایمن است، چون میزان کاهش اکسیژن در حد غیرخطرناک است.
اجزای اصلی سیستم Novec 1230
- مخزن گاز Novec 1230
- شیر برقی یا مکانیکی فعالسازی (Release Valve)
- شبکه لولهکشی و اتصالات فشار بالا (Piping Network)
- نازلهای پخش گاز (Nozzles)
- دتکتور دود و حرارت (Detectors)
- پنل کنترل مرکزی اعلام و اطفا حریق (Fire Control Panel)
- سیستم هشدار قبل از تخلیه (Pre-discharge Warning System)
3. سیستم اطفا حریق گازی CO2 :
بر پاشدن آتش ملزم به داشتن 3 فاکتور اصلی است که شامل : (اکسیژن ، حرارت ، مواد سوختنی) که به آن مثلث آتش نیز گفته میشود. اگر یکی از اینها در هنگام حریق از آن گرفته شود باعث خاموش شدن آتش میشود.
پس به این نتیجه میرسیم اگر ما بیاییم اکسیژن را در آتش سوزی حذف کنیم آتش به وجود آمده خاموش میشود. که فرایند کنترل و خاموش کردن آتش از طریق کاهش اکسیژن محیط از طریق سیستم اطفاء حریق CO2 صورت میگیرد.

قسمت های تشکیل دهنده سیستم اطفای حریق CO2 :
این سیستم از بخشهای مختلفی تقسیم شده اند که شامل :
- سیلندرهای دی اکسید کربن (CO2)
- سیستم عمل کننده
- سیستم های هشدار دهنده
- لوله کشی
- منیفولد
- نازلها
است. که سیلندرها در این نوع سیستم مهمترین بخش محسوب میشوند.
مزایای سیستم اطفای حریق CO2 :
- از لحاظ زیست محیطی گاز CO2 هیچ آسیبی به طبیعت وارد نمیکند و یکی از گازهایی است که درون جو موجود زمین وجود دارد.
- دارای خاصیت نارسانایی و عایق الکتریکی است که باعث شده در موقعیتهای مختلف این سیستم کاربردی باشد.
- استفاده از آن محدودیتی ندارد.
- سرعت بالایی در خاموش کردن آتش دارد و میتواند تنها در چند ثانیه به تمامی منطقه آتش سوزی شده برسد و آتش را خاموش کند.
معایب سیستم اطفای حریق CO2 :
در کنار تمامی مزایا این سیستم دارای معایبی هم هست که شامل :
خطرناک بودن گاز برای انسان در صورت غلظت زیاد گاز، که ما در این جا به در صد غلظت و عوارض آن برای انسان میپردازیم:
- این گاز با در صد پایین سمی و خطر ناک نیست اما غلظت 3-4 درصدی آن در هوا باعث میشود تنفس انسان سریع شود.
- غلظت 4-5 درصد سبب میشود انسان دچار سرگیجه شود.
- غلظت 9 درصد موجب تنگی نفس شده.
- غلظت 20 درصد باعث مرگ انسان میشود (در صورتی که در مدت20 تا 30 دقیقه شخص را به محیط باز نبرید).
- برای خاموش کردن حریق مقدار غلظت دی اکسید کربن در هوای محیط محل آتش گرفته حداقل 35 درصد باید باشد. که این امر نشان میدهد برای سلامت انسان خطر ناک است.
کاربرد سیستم اطفای حریق CO2 :
- انبارها که دارای مایعات اشتعال آور هستند
- ترانسفورماتورها
- تجهیزات الکتریکی دوار
- نیروگاههای برق
- تأسیسات فراوری فلزات
- صنعت چاپ
- ترکیب رنگ
- تأسیسات ماشینکاری است.
4.سیستم اطفا حریق گازی نیتروژن یا vortex
سیستم اطفا حریق گازی نیتروژن یا ورتکس یکی از پیشرفتهترین و ایمنترین انواع سیستمهای اطفای خودکار است که از گازهای بیاثر (Inert Gas) مانند نیتروژن (N₂)، آرگون (Ar) یا ترکیب آنها برای خاموش کردن آتش استفاده میکند.
در نوع خاصی به نام Vortex System، گاز نیتروژن با ذرات ریز آب (مه آبی) ترکیب میشود تا بهصورت همزمان اکسیژن را کاهش داده و دمای آتش را پایین آورد.
این سیستمها فاقد هرگونه اثر مخرب روی تجهیزات بوده و از نظر زیستمحیطی کاملاً پاک هستند.

نحوه عملکرد سیستم اطفا حریق نیتروژن (IG System)
در سیستمهای گازی نیتروژن (Inert Gas System)، هدف این است که میزان اکسیژن محیط از حدود ۲۱٪ به ۱۲ تا ۱۵٪ کاهش یابد؛
در این سطح، آتش دیگر قادر به ادامه احتراق نیست، اما انسان هنوز میتواند بهصورت کوتاهمدت تنفس کند.
مراحل عملکرد:
- دتکتور دود یا حرارت آتش را تشخیص میدهد.
- پنل کنترل، سیگنال فعالسازی را ارسال میکند.
- شیر مخزن نیتروژن باز شده و گاز از طریق لولهها به نازلها میرسد.
- گاز بهصورت یکنواخت در محیط پخش میشود و شعله را خاموش میکند.
این فرآیند معمولاً در کمتر از ۶۰ ثانیه انجام میشود و هیچ اثر جانبی یا رسوبی برجای نمیگذارد.
سیستم اطفا حریق Vortex
سیستم ورتکس (Hybrid Nitrogen-Water System) نسل جدیدتری از اطفای گازی است که در آن از ترکیب گاز نیتروژن با مه آبی بسیار ریز (Water Mist) استفاده میشود.
نازلهای خاص، نیتروژن را با سرعت بالا آزاد کرده و همزمان ذرات ریز آب را در هوا پخش میکنند. این دو عامل با هم باعث:
- کاهش سریع دمای محیط (خنکسازی)
- کاهش اکسیژن در ناحیه حریق
- جلوگیری از بازگشت شعله
میشوند.
این سیستم توسط شرکت Tyco / Johnson Controls توسعه یافته و با استاندارد NFPA 770 شناخته میشود.
تفاوت بین سیستم نیتروژن و ورتکس
| ویژگی | سیستم نیتروژن (Inert Gas) | سیستم ورتکس (Vortex) |
|---|---|---|
| نوع عامل اطفا | فقط گاز نیتروژن یا آرگون | نیتروژن + مه آبی |
| روش اطفا | کاهش اکسیژن | کاهش اکسیژن + خنکسازی |
| سرعت تخلیه | حدود ۶۰ ثانیه | کمتر از ۲۰ ثانیه |
| اثر بر تجهیزات | بدون آسیب | بدون آسیب |
| اثر زیستمحیطی | کاملاً پاک (GWP=0) | کاملاً پاک (GWP=0) |
| ایمنی برای انسان | ایمن | کاملاً ایمنتر |
| کاربرد | فضاهای حساس و صنعتی | اتاق سرور، نیروگاه، پالایشگاه |
کاربردهای سیستم نیتروژن و ورتکس
- اتاق سرور و مراکز داده (Data Center)
- مراکز کنترل صنعتی و پتروشیمیها
- اتاق UPS و تابلو برق فشار قوی
- موزهها، کتابخانهها و مراکز اسناد ملی
- توربینها، نیروگاهها و تأسیسات تولید برق
- محیطهای دارای حضور انسان در زمان اطفا
مزایای سیستم اطفا نیتروژن و ورتکس
- بیضرر برای انسان و تجهیزات الکترونیکی
- بدون باقیمانده یا آلودگی محیطی
- دوستدار محیطزیست (GWP=0 و ODP=0)
- عدم خطر خفگی در سیستمهای ورتکس
- ایدهآل برای فضاهای حساس که استفاده از آب یا فوم ممکن نیست
- دارای طول عمر بالا و هزینه نگهداری پایین
اجزای سیستم اطفا نیتروژن / ورتکس
- مخزن یا بانک سیلندر نیتروژن
- شیر فعالسازی (Solenoid Valve)
- لولههای فولادی فشارقوی
- نازلهای مخصوص پخش گاز یا گاز-آب
- دتکتورهای دود و حرارت
- پنل کنترل مرکزی اعلام و اطفا
- سیستم هشدار قبل از تخلیه (Pre-discharge Alarm)
5.سیستم اطفا حریق گازی هالوژنی
سیستم اطفا حریق گازی هالوژنی یکی از روشهای پیشرفته و تمیز برای خاموش کردن آتش است که در آن از گازهای هالوکربنی (Halocarbon Gases) مانند FM200، FE-36، HFC-125 و Halotron I استفاده میشود.
این گازها جایگزین نسل قدیمی سیستمهای هالون (Halon 1301 و Halon 1211) هستند که بهدلیل آسیب به لایه اوزون از رده خارج شدهاند.
سیستمهای اطفا هالوژنی، آتش را با جذب حرارت از شعله و مهار واکنش شیمیایی احتراق خاموش میکنند و به دلیل نداشتن اثر خورندگی یا رطوبت، برای فضاهای حساس بسیار مناسباند.

نحوه عملکرد سیستم اطفا حریق هالوژنی
- در زمان وقوع آتش، دتکتورهای دود یا حرارت آتش را تشخیص میدهند.
- سیگنال به پنل کنترل مرکزی اطفا ارسال میشود.
- شیر برقی مخزن گاز فعال میشود و گاز هالوژنی از طریق لولهها به نازلها منتقل میگردد.
- در کمتر از ۱۰ ثانیه، گاز در محیط پخش شده و با جذب انرژی حرارتی از شعله، واکنش احتراق را متوقف میکند.
این فرآیند بسیار سریع است و هیچ آلودگی یا پسماندی بر جای نمیگذارد.
گازهای مورد استفاده در سیستم اطفا هالوژنی
سیستمهای هالوژنی از چند نوع گاز پاک (Clean Agent) استفاده میکنند که هر یک برای کاربرد خاصی طراحی شدهاند:
FM200 (HFC-227ea)
- معروفترین گاز هالوژنی
- عملکرد سریع و بدون پسماند
- ایمن برای انسان و تجهیزات
- زمان تخلیه: کمتر از ۱۰ ثانیه
- استاندارد: NFPA 2001
FE-36 (HFC-236fa)
- جایگزین مناسب برای هالون در خاموشکنندههای دستی
- دارای نقطه جوش پایین و تبخیر سریع
- مناسب برای اطفا تجهیزات الکتریکی و آزمایشگاهها
HFC-125
- عملکرد مشابه FM200 ولی با فشار کاری بالاتر
- مورد استفاده در سیستمهای ثابت صنعتی
Halotron I
- ترکیبی از گازهای هالوژنی با فشاردهنده CO₂
- مناسب برای خاموشکنندههای دستی و موضعی
- دارای خاصیت خنککنندگی بالا و غیرخورنده
اجزای سیستم اطفا گازی هالوژنی
- مخزن گاز هالوژنی (Cylinder Bank)
- شیر برقی یا مکانیکی فعالسازی (Release Valve)
- شبکه لولهکشی فشار قوی (Piping Network)
- نازلهای تخلیه گاز (Nozzles)
- دتکتور دود و حرارت (Detectors)
- پنل کنترل مرکزی اعلام و اطفا حریق (Fire Control Panel)
- سیستم هشدار قبل از تخلیه (Pre-Discharge Alarm)
3.سیستم اطفا حریق اتوماتیک آیروسل ( پودری )
سیستم اطفا حریق آیروسل یکی از جدیدترین و کارآمدترین فناوریهای اطفای حریق است که بر پایهی تولید ذرات ریز جامد معلق (Aerosol Particles) در فضا عمل میکند.
این سیستم، بدون نیاز به آب، گاز یا لولهکشی پیچیده، با استفاده از ژنراتورهای آیروسل (Aerosol Generators)، آتش را در چند ثانیه خاموش میکند.
عملکرد آن بر اساس مهار واکنش زنجیرهای احتراق است؛ یعنی بهجای خنکسازی یا حذف اکسیژن، مستقیماً در فرآیند شیمیایی سوختن مداخله میکند و آن را متوقف میسازد.
سیستم اطفا حریق اتوماتیک آیروسل
نحوه عملکرد سیستم آیروسل
- در زمان آتشسوزی، دتکتور دود یا حرارت سیگنال را به پنل کنترل مرکزی ارسال میکند.
- سیستم فرمان فعالسازی را به ژنراتور آیروسل میفرستد.
- ژنراتور با ایجاد یک واکنش شیمیایی درون محفظه، ذرات پتاسیم و ترکیبات جامد فعال را آزاد میکند.
- این ذرات با شعله تماس پیدا کرده و واکنش زنجیرهای احتراق را قطع میکنند.
- در کمتر از ۵ تا ۱۰ ثانیه، شعله کاملاً خاموش میشود.

📍 ذرات آیروسل در هوا معلق میمانند و تا چند دقیقه از بازگشت شعله (Re-ignition) جلوگیری میکنند.
ساختار و اجزای سیستم آیروسل
- ژنراتور آیروسل (Aerosol Generator): منبع اصلی تولید ذرات اطفاکننده؛ بهصورت دیواری، سقفی یا موضعی نصب میشود.
- پنل کنترل مرکزی (Fire Control Panel): وظیفه دریافت سیگنال از دتکتورها و ارسال فرمان تخلیه را دارد.
- دتکتور دود و حرارت: برای تشخیص سریع حریق در مراحل اولیه.
- منبع تغذیه اضطراری (Battery Backup): برای عملکرد سیستم در زمان قطع برق.
- دکمه فعالسازی دستی (Manual Release): در صورت نیاز برای راهاندازی سیستم توسط اپراتور.
ویژگیها و مزایای سیستم اطفا آیروسل
- بدون نیاز به لولهکشی یا پمپ فشار بالا
- نصب سریع و هزینه نگهداری پایین
- بدون باقیمانده آب، رطوبت یا فوم
- دوستدار محیطزیست (ODP = 0، GWP ≈ 0)
- ایمن برای تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی
- قابلیت فعالسازی خودکار یا دستی
- قابل استفاده در فضاهای کوچک و محفظهای
- وزن سبک و ابعاد فشرده ژنراتورها
- عدم نیاز به شارژ سالانه سیلندرها
کاربرد سیستم اطفا حریق آیروسل
- اتاق سرور و رکهای مخابراتی
- تابلو برق و UPS
- اتاق کنترل و تجهیزات صنعتی
- اتاق ژنراتور و موتورخانهها
- کابین وسایل نقلیه، قطار، کشتی و اتوبوس
- پستهای برق، ترانسفورماتورها و سیستمهای انرژی خورشیدی
- فضاهای بسته و بدون تهویه زیاد
انواع سیستم آیروسل از نظر فعالسازی
آیروسل الکتریکی (Electrical Activation)
ژنراتور توسط سیگنال الکتریکی از پنل کنترل فعال میشود.
مناسب برای سیستمهای اتوماتیک و فضاهای حساس.
آیروسل حرارتی (Thermal Activation)
در این نوع، ژنراتور دارای سنسور حرارتی داخلی است که در دمای حدود ۱۸۰–۳۰۰ درجه سانتیگراد فعال میشود.
مناسب برای فضاهای بدون سیستم الکتریکی یا در دسترسپذیری محدود.
تفاوت سیستم آیروسل با سایر سیستمهای اطفا
| ویژگی | آیروسل | گازی (FM200 / Novec) | آبی (اسپرینکلر) |
|---|---|---|---|
| نوع ماده اطفاکننده | ذرات جامد معلق | گاز فشرده | آب |
| نیاز به لولهکشی | ❌ ندارد | ✅ دارد | ✅ دارد |
| زمان تخلیه | ۵–۱۰ ثانیه | ۱۰ ثانیه | لحظهای |
| پسماند پس از اطفا | بسیار کم | ندارد | زیاد (آب) |
| ایمنی تجهیزات الکتریکی | ✅ بسیار بالا | ✅ بالا | ❌ پایین |
| هزینه نگهداری | بسیار پایین | متوسط | بالا |
| اثر زیستمحیطی | نزدیک به صفر | متوسط | کم |
4.سیستم اطفا حریق اتوماتیک فومی
سیستم اطفا حریق فومی یکی از مؤثرترین روشها برای خاموش کردن آتشسوزیهای ناشی از مایعات قابل اشتعال (حریق کلاس B) مانند بنزین، گازوئیل، روغن و مواد شیمیایی است.
در این سیستم، عامل اطفاکننده ترکیبی از آب و فوم (کف آتشنشانی) است که با ایجاد یک لایهی ضخیم از کف روی سطح سوخت، مانع از رسیدن اکسیژن به آتش و تبخیر سوخت میشود.
سیستم فومی میتواند بهصورت اتوماتیک یا دستی عمل کند و در محیطهای صنعتی، پالایشگاهی و انبار مواد خطرناک بسیار کاربرد دارد.
نحوه عملکرد سیستم اطفا فومی
- تشخیص آتش توسط دتکتورهای حرارتی یا شعلهای انجام میشود.
- پنل کنترل فرمان فعالسازی را به شیر کنترل فوم میفرستد.
- محلول آب و فوم از طریق شبکه لولهکشی به نازلها یا اسپرینکلرهای فومی هدایت میشود.
- فوم روی سطح آتش پخش میشود و با تشکیل لایهای چسبنده و خنککننده، منبع شعله را خفه میکند.

📍 این فرآیند معمولاً در چند ثانیه انجام شده و از بازگشت شعله (Re-ignition) جلوگیری میکند.
اجزای اصلی سیستم اطفا فومی
۱. مخزن محلول فوم (Foam Tank)
محفظهای برای ذخیره مادهی فومزا (Foam Concentrate) که در زمان اطفا با آب مخلوط میشود.
انواع فومها شامل:
وسیلهای برای مخلوطکردن دقیق فوم با آب در نسبت مشخص (معمولاً 3% یا 6%).
این دستگاه میتواند از نوع Venturi, Balanced Pressure, Bladder Tank یا Inline Inductor باشد.
۳. بوستر پمپ آتشنشانی (Fire Pump)
وظیفه تأمین فشار لازم برای پاشش فوم را دارد.
در سیستمهای صنعتی معمولاً پمپهای دوگانه (الکتریکی و دیزلی) استفاده میشوند.
۴. شبکه لولهکشی و نازلها (Foam Piping & Nozzles)
لولههای فولادی مقاوم در برابر خوردگی که محلول فوم را به نقاط مختلف هدایت میکنند.
نازلها به گونهای طراحی شدهاند که فوم را به صورت پخش گسترده یا نرم (Gentle Application) روی سطح آتش تخلیه کنند.
۵. شیر کنترل و فعالسازی (Deluge Valve / Foam Valve)
با دریافت فرمان از پنل کنترل، مسیر آب و فوم را باز کرده و سیستم را فعال میکند.
در برخی سیستمها، این شیر بهصورت پیشعملگر یا طغیانی کار میکند.
۶. اسپرینکلر فومی (Foam Sprinkler)
در سیستمهای اتوماتیک، از اسپرینکلرهایی استفاده میشود که هنگام افزایش دمای محیط (مثلاً 68°C)، فعال شده و محلول فوم را پخش میکنند.
انواع سیستم اطفا حریق فومی
🔸 ۱. سیستم فوم کمانبساط (Low Expansion Foam)
ضریب انبساط کمتر از 20:1
مناسب برای پالایشگاهها، انبارهای سوخت و مراکز صنعتی
پوشش یکنواخت روی سطح مایع و مقاومت بالا در برابر باد
🔸 ۲. سیستم فوم متوسطانبساط (Medium Expansion Foam)
ضریب انبساط بین 20 تا 200:1
برای محیطهای نیمهباز یا سکوهای نفتی
دارای خاصیت خنککنندگی و پرکردن فضاهای محدود
🔸 ۳. سیستم فوم پُرانبساط (High Expansion Foam)
ضریب انبساط بیش از 200:1
مناسب برای سولهها، آشیانه هواپیما و انبارهای بزرگ
قابلیت پر کردن سریع حجم زیاد هوا برای خفهکردن آتش
مزایای سیستم اطفا فومی
- کارایی بسیار بالا در خاموشکردن مایعات اشتعالزا
- جلوگیری از بازگشت شعله
- خنکسازی سطح سوخت
- امکان طراحی بهصورت اتوماتیک یا دستی
- قابلیت ترکیب با سیستمهای اسپرینکلر یا دلوژ
- پوشش وسیع و عملکرد سریع
محدودیتها
- مناسب برای آتشهای الکتریکی نیست
- نیاز به نگهداری منظم و کنترل کیفیت فوم دارد
- ممکن است با برخی مواد شیمیایی واکنش دهد
- نیازمند فضای ذخیرهسازی برای مخزن فوم
کاربرد سیستم اطفا حریق فومی
- پالایشگاهها و پتروشیمیها
- انبار سوخت و مواد شیمیایی
- آشیانه هواپیماها و سکوهای فرود
- نیروگاهها و کارخانههای صنعتی سنگین
- سکوهای دریایی (Offshore Platforms)
- سالنهای تولید و فضاهای صنعتی بزرگ
تفاوت سیستم فومی با سیستم آبی و گازی
| ویژگی | فومی | آبی | گازی |
|---|---|---|---|
| عامل اطفا | آب + ماده فومزا | آب | گاز (FM200, Novec, CO₂) |
| روش اطفا | خفهکردن + خنکسازی | خنکسازی | حذف اکسیژن یا جذب حرارت |
| مناسب برای | مایعات قابل اشتعال | مواد جامد | تجهیزات الکترونیکی |
| باقیمانده بعد از اطفا | دارد (کف) | دارد (آب) | ندارد |
| هزینه نگهداری | متوسط | پایین | بالا |
| سرعت عملکرد | بالا | بالا | بسیار بالا |

مزایای سیستم اطفا حریق اتوماتیک
سیستم اطفا حریق اتوماتیک یکی از مؤثرترین راهکارهای ایمنی در ساختمانها و صنایع است که بدون نیاز به دخالت انسان، در زمان بروز آتشسوزی فعال میشود و آتش را در همان لحظات ابتدایی مهار میکند.
این سیستمها با استفاده از حسگرهای دقیق و تجهیزات هوشمند، میتوانند در چند ثانیه واکنش نشان دهند و از گسترش حریق و خسارات سنگین جلوگیری کنند.
مهمترین مزایای سیستم اطفا حریق اتوماتیک:
- واکنش سریع و خودکار: آتش در مراحل اولیه شناسایی و خاموش میشود، پیش از آنکه گسترش یابد.
- کاهش خسارات جانی و مالی: جلوگیری از تخریب تجهیزات و آسیب به افراد حاضر در محل.
- عملکرد ۲۴ ساعته: سیستم همیشه فعال است و در نبود نیروی انسانی هم کار میکند.
- قابلیت اتصال به سیستم اعلام حریق: برای ارسال هشدار و کنترل مرکزی دقیقتر.
- صرفهجویی در مصرف عامل اطفا: فقط در ناحیهای که آتش رخ داده، سیستم فعال میشود.
- قابل استفاده در انواع محیطها: از ساختمانهای اداری و مسکونی تا نیروگاهها و اتاق سرور.
- کاهش هزینه بیمه و افزایش ایمنی عمومی: بهدلیل کاهش احتمال گسترش حریق.
- دوستدار محیطزیست: در سیستمهای گازی مدرن (مانند Novec 1230)، بدون اثر مخرب زیستمحیطی
لوله کشی و تجهیزات انواع سیستم های اطفا حریق اتوماتیک
لولهکشی سیستم اطفا حریق بخش حیاتی هر سامانهی حفاظت از آتش است و وظیفه دارد عامل اطفا – چه آب، فوم یا گاز – را از منبع اصلی به محل حریق منتقل کند. طراحی این شبکه باید بر اساس استانداردهای NFPA انجام شود تا در زمان آتشسوزی، فشار و دبی مورد نیاز به درستی تأمین شود.
بررسی انواع لوله کشی آتش نشانی ساختمان
در سیستمهای آبی، از لولههای فولادی گالوانیزه یا بدون درز (Seamless) استفاده میشود که با شبکهای از رایزرهای عمودی و انشعابات افقی، آب را به اسپرینکلرها و جعبههای آتشنشانی میرسانند. در سیستمهای گازی نیز از لولههای فولادی با اتصالات فشار قوی و تستشده برای انتقال گازهای اطفاکننده مانند FM200 یا Novec 1230 استفاده میشود.
تجهیزات لولهکشی سیستم اطفا حریق آتشنشانی
لولهکشی سیستم اطفا حریق، شبکهای از اجزا و اتصالات است که وظیفه دارد آب یا سایر عوامل اطفاکننده را با فشار مناسب از منبع اصلی به نقاط مورد نیاز انتقال دهد. کارایی این سیستم به کیفیت طراحی، انتخاب تجهیزات استاندارد و اجرای دقیق وابسته است.
لولهها (Pipes)
لولهها مسیر اصلی انتقال آب یا فوم در سیستم اطفا هستند. در اغلب پروژهها از لولههای فولادی گالوانیزه، مشکی یا بدون درز (Seamless) استفاده میشود که توان تحمل فشار بالا را دارند. در مناطق خاص، از لولههای استیل یا مسی نیز برای مقاومت در برابر خوردگی استفاده میشود.
اتصالات لوله (Pipe Fittings)
اتصالات شامل زانویی، سهراهی، بوشن، تبدیل، فلنج و کپ هستند که مسیر جریان را تغییر داده یا شاخههای جدید ایجاد میکنند. تمام اتصالات باید دارای مقاومت مکانیکی و آببندی مناسب باشند تا در فشار بالا نشتی ایجاد نشود.
شیرآلات کنترلی (Control Valves)
این شیرها برای کنترل، قطع و وصل جریان در بخشهای مختلف سیستم استفاده میشوند. انواع متداول آن شامل شیر دروازهای (Gate Valve)، شیر یکطرفه (Check Valve)، شیر توپی (Ball Valve) و شیر تخلیه (Drain Valve) است.
شیر کنترل منطقهای (Zone Control Valve)
در ساختمانهای بزرگ، شبکه لولهکشی به چند منطقه تقسیم میشود. هر منطقه دارای یک شیر کنترل مستقل است که امکان تست، سرویس یا قطع جریان در یک بخش بدون اختلال در سایر مناطق را فراهم میکند.
رایزر (Riser)
رایزرها لولههای عمودی اصلی هستند که آب را از طبقات پایین به بالا منتقل میکنند. آنها بخش اصلی ارتباطی بین پمپ، مخزن و طبقات ساختمان را تشکیل میدهند و معمولاً در چاه آسانسور یا داکت تاسیساتی نصب میشوند.
فشارسنج یا مانومتر (Pressure Gauge)
ابزاری برای نمایش فشار آب در نقاط کلیدی سیستم، مانند خروجی پمپ یا قبل از شیر کنترل. بررسی منظم فشار از بروز افت فشار ناگهانی یا عملکرد ناقص جلوگیری میکند.
تست ولو (Test Valve)
یک شیر کوچک برای تست عملکرد سیستم اسپرینکلر یا خط اصلی. با باز کردن آن، میتوان فشار، دبی و عملکرد سیستم را در شرایط واقعی آزمایش کرد.
درین ولو (Drain Valve)
برای تخلیه آب از لولهها در زمان تعمیرات، آزمایش یا فصول سرد به کار میرود. وجود درین ولو مانع از یخزدگی یا تجمع آب در نقاط پاییندست سیستم میشود.
ساپورت و بست لوله (Pipe Hangers & Supports)
ساپورتها وظیفه نگهداری لولهها را دارند تا از لرزش، تغییر مکان یا شکستگی در اثر فشار و وزن آب جلوگیری شود. جنس آنها معمولاً فولادی یا گالوانیزه است و مطابق با استاندارد NFPA نصب میشود.
اسپرینکلر (Sprinkler)
در سیستمهای اطفا اتوماتیک، اسپرینکلرها آخرین نقطه شبکه لولهکشی هستند. با افزایش دما و ترکیدن حباب حرارتی، آب با فشار از نازل اسپرینکلر خارج شده و روی محل آتش پاشیده میشود.
نازل اطفا (Nozzle)
در سیستمهای طغیانی (Deluge) یا فومی، نازلها وظیفه پاشش یکنواخت آب یا فوم روی سطح حریق را دارند. نازلها در انواع زاویهدار، باز و بارانی طراحی میشوند.
بوستر پمپ آتشنشانی (Fire Pump)
پمپ اصلی سیستم است که فشار لازم را برای رساندن آب به بالاترین نقاط یا طولانیترین مسیرها تأمین میکند. پمپها معمولاً شامل الکتریکی، دیزلی و جوکی (Jockey Pump) هستند.
مخزن ذخیره آب (Fire Water Tank)
منبع اصلی تأمین آب سیستم است و باید ظرفیت کافی برای چند دقیقه عملکرد مداوم سیستم اطفا را داشته باشد. در ساختمانها و صنایع بزرگ معمولاً بهصورت مخازن زمینی یا زیرزمینی طراحی میشود.
فلاشینگ و تست هیدرواستاتیک (Flushing & Hydrostatic Test)
پس از نصب کامل لولهکشی، سیستم باید شستوشو (فلاشینگ) و سپس با فشار بالاتر از فشار کاری تست هیدرواستاتیک انجام شود تا از عدم نشتی و صحت عملکرد اطمینان حاصل گردد.
در پایان نصب، شبکهی لولهکشی باید تست هیدرواستاتیک و فلاشینگ (شستوشو) شود تا از سلامت اتصالات و جریان مناسب اطمینان حاصل گردد..



حسگرها: حسگرها اولین خط دفاعی در سیستمهای اطفا حریق اتوماتیک هستند. این تجهیزات بهمنظور شناسایی حرارت، دود و سایر نشانههای حریق طراحی شدهاند.
پنل کنترل : پنل کنترل بهعنوان مغز سیستم اطفا حریق عمل میکند. این جزء کلیه سیگنالهای دریافتی از حسگرها را تجزیه و تحلیل کرده و در صورت شناسایی آتش، فعالسازی سایر اجزا را انجام میدهد.
منابع آب و پمپها : منابع آب و پمپها بهعنوان تأمینکنندگان آب در سیستمهای اسپرینکلر عمل میکنند.
آژیر فلاشر اعلام حریق: این اجزا بهعنوان ابزارهای اعلام خطر عمل میکنند و در صورت شناسایی حریق، بهصورت خودکار فعال میشوند.
سیستمهای خنککننده : برخی از سیستمهای اطفا حریق اتوماتیک میتوانند شامل سیستمهای خنککننده باشند که در صورت شناسایی حرارت بالا، دما را کاهش میدهند.
لولهکشی و نازلها: لولهکشی و نازلها بهعنوان مسیرهای انتقال آب یا گازهای اطفا حریق عمل میکنند.

سیستمهای اطفا حریق اتوماتیک بهعنوان یک راهکار مؤثر برای حفظ ایمنی و کاهش خطرات ناشی از آتشسوزیها در ساختمانها و محیطهای مختلف شناخته میشوند. با در نظر گرفتن اجزای مختلف این سیستمها، از حسگرها و پنلهای کنترل گرفته تا سیستمهای اطفا حریق و آژیرهای هشدار، میتوان بهطور مؤثر و سریع در مواقع اضطراری اقدام کرد.
برای تأمین این تجهیزات حیاتی و باکیفیت، فروشگاه آرات بهعنوان یکی از پیشتازان در زمینه تأمین تجهیزات آتشنشانی آماده خدمترسانی به شما است. ما با ارائه انواع تجهیزات اطفا حریق، از سیستمهای اتوماتیک گرفته تا ابزارهای دستی، و همچنین خدمات مشاوره، نصب و نگهداری، بهدنبال تأمین ایمنی و آرامش خاطر مشتریان خود هستیم.

با اعتماد به آرات، میتوانید اطمینان حاصل کنید که ساختمان شما به بهترین شکل ممکن در برابر خطرات آتشسوزی محافظت شده است. برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره رایگان، به وبسایت ما مراجعه کنید و با کارشناسان ما تماس بگیرید. ایمنی شما، اولویت ماست!