حفاظت در برابر حریق و پیشگیری از حریق در ساختمان‌های مسکونی، اداری، تجاری، صنعتی و غیره یکی از موارد مهمی است که حتما باید به آن توجه شود. برای حفاظت ساختمان در مقابل حریق می‌توان نصب سیستم‌های اعلام و اطفای حریق را در نظر گرفت اما پیشگیری از آتش، به معنی کاهش سوخت برای آتش‌سوزی، کاهش یا کنترل منابع اشتعال و جدا نگه داشتن منابع اشتعال‌پذیر و آتش نیز باید در نظر گرفته شود. در ادامه‌ی این مطلب فایرفایت تصمیم داریم به مواردی همچون حفاظت در برابر حریق، آیین نامه حفاظت در برابر حریق، اهداف حفاظت در برابر حریق و غیره بپردازیم.
حفاظت در برابر حریق
آتش‌سوزی یک واکنش شیمیایی است که برای ایجاد و گسترش، نیاز به سه عنصر گرما یا منبع اشتعال، سوخت و اکسیژن دارد. این سه عنصر معمولا به عنوان «مثلث آتش» شناخته می‌شوند. آتش حاصل واکنش بین سوخت و اکسیژن هوا است. مفهوم مثلث آتش برای درک بهتر علت آتش‌سوزی‌ها و نحوه‌ی جلوگیری و خاموش کردن آنها بیان می‌شود. گرما، سوخت و اکسیژن به روش دقیقی با هم ترکیب می‌شوند و آتش آغاز می‌شود. اگر یکی از این عناصر وجود نداشته باشد یا حذف شود، آتش خاموش می‌شود.
منبع اشتعال
منبع اشتعال می‌تواند هر ماده، تجهیزات یا عملیاتی باشد که جرقه یا شعله ساطع می‌کند (مواردی مانند مشعل، سیگار روشن و همینطور الکتریسیته‌ی ساکن). تجهیزات یا اجزایی که گرما ساطع می‌کنند، مانند کتری‌ها، مبدل‌های کاتالیزوری و اگزوز نیز می‌توانند منبع اشتعال باشند.
منبع سوخت
منابع سوخت شامل مواد قابل‌احتراق مانند چوب، کاغذ، زباله و پارچه؛ مایعات قابل اشتعال مانند بنزین یا حلال‌ها و گازهای قابل‌اشتعال مانند پروپان یا گاز طبیعی می‌شود.
اکسیژن
اکسیژن در مثلث آتش نیز در هوا وجود دارد. هوا تقریبا حاوی 79% نیتروژن و 21% اکسیژن است. از نظر اداره‌ی ایمنی و بهداشت حرفه‌ای (OSHA) یک اتمسفر خطرناک، هوایی با کمبود اکسیژن است زیرا کمتر از 19.5% اکسیژن دارد و یا هوایی که بیش از 23.5% اکسیژن دارد. هر دوی این حالات برای زندگی و سلامت مضر هستند. بسته به نوع سوخت، آتش ممکن است با حجم اکسیژن بسیار کمتر برای تنفس انسان، ایجاد شود.
طبقه‌بندی آتش
آتش‌ها بر اساس نوع ماده‌ای که منبع سوخت می‌شود، به 5 کلاس آتش طبقه‌بندی می‌شوند که در ادامه به معرفی آنها می‌پردازیم:
کلاس A – آتش‌سوزی‌هایی که شامل مواد قابل‌احتراق معمولی مانند کاغذ، زباله، برخی پلاستیک‌ها، چوب و پارچه می‌شود. یک قانون کلی این است که اگر حریق از خود خاکستر به جا بگذارد، آتش کلاس A است.
کلاس B – آتش‌سوزی شامل مایعات یا گازهای قابل اشتعال، مانند پروپان، نفت و بنزین
کلاس C – آتش‌سوزی شامل اجزای الکتریکی پرانرژی
کلاس D – آتش‌های فلز مانند آلومینیوم، منیزیم، بریلیم و سدیم.
کلاس F – آتش‌سوزی‌های شامل روغن‌ها یا چربی‌های پخت‌وپز گیاهی یا حیوانی.
حفاظت در برابر حریق: کپسول‌های آتش‌نشانی اطفای حریق
انواع مختلفی از کپسول آتش نشانی برای حفاظت در برابر حریق و اطفای حریق با کلاس‌های مختلف آتش، وجود دارد. انتخاب کپسول آتش نشانی مناسب یکی از نکات مهمی است که حتما باید به آن توجه شود؛ چرا که انتخاب یک کپسول نامناسب و اشتباه می‌تواند وضعیت اضطراری آتش‌سوزی را بدتر کند. برای مثال، عدم استفاده از خاموش‌کننده‌ی گروه C برای اطفای حریق آتش‌سوزی الکتریکی دارای انرژی، با انتقال جریان برق، می‌تواند جان افراد را به خطر اندازد. کپسول‌های آتش‌نشانی گروه C با استفاده از یک ماده‌ی شیمیایی که هادی الکتریسیته نیست، آتش را خاموش می‌کنند و بنابراین در اطفای حریق این نوع آتش‌سوزی‌ها حتما باید از خاموش‌کننده‌ی آتش کلاس C استفاده شود.
یکی از روش‌های محافظت در برابر حریق در ساختمان‌های مختلف، استفاده از کپسول‌های آتش‌نشانی است که با توجه به مواد قابل احتراقی که در محل نگهداری می‌شود و نوع آتش‌سوزی‌ها، باید کپسول آتش نشانی مناسب تهیه شود.
(از مطلب کپسول آتش نشانی فوم بازدید کنید.)
حفاظت ساختمان در برابر حریق
حفاظت در برابر حریق در ساختمانها مستلزم تفکیک سه عنصر مثلث آتش است. در عمل، یک روش دستیابی به این هدف، نصب و اجرای علائم سیگار ممنوع در اطراف مایعات و گازهای قابل‌اشتعال و نصب ساعت‌های آتش‌نشانی در تمام کارهایی که شامل استفاده از مشعل می‌شوند، حداقل دو ساعت پس از خاموش شدن آخرین مشعل است.
حفاظت در برابر حریق: مایعات قابل‌احتراق و اشتعال‌پذیر
یکی از اصول حفاظت در برابر حریق، نگهداری و جابجایی مناسب مایعات قابل‌اشتعال است. طبق قوانین و آیین نامه حفاظت در برابر حریق، تنها باید از ظروف دربسته و تاییدشده برای نگهدای مایعات قابل‌اشتعال استفاده شود. چنین ظروفی شامل قوطی‌های ایمن می‌شود. یک قوطی ایمن، ظرفی است که دارای درپوش خودبسته‌شونده، فشارگیر داخلی و شعله‌گیر و ظرفیت حداکثر 5 گالن است. مایعاتی قابل‌اشتعالی که چسبناک هستند یا ریختن آنها دشوار است (مانند چسب تک‌لایه) را می‌توان در ظرف حمل‌ونقل اصلی آنها نگهداری کرد. همچنین مایعات قابل‌اشتعالی که در مقادیر 1 گالن یا کمتر هستند را می‌توان در ظرف اصلی آنها نگهداری کرد.
ایمنی در انتقال مایعات اشتعال‌پذیر
هنگام انتقال مایعات، گازها یا جامدات ممکن است از طریق لوله‌ها یا شلنگ‌ها، الکتریسیته‌ی ساکن ایجاد شود. دفع این بار الکتریکی هنگام دست زدن به مواد قابل‌اشتعال بسیار مهم است. هنگام انتقال مایعات قابل اشتعال از یک ظرف به ظرف دیگر، این دو ظرف باید به یکدیگر متصل شوند. این فرآیند اتصال از طریق اتصال یک سیم به هر دو ظرف می‌شود. گیره‌ی سیم باید به طور کامل با ظرف فلزی تماس داشته باشد. برای دفع الکتریسیته‌ی ساکن، ظرف دریافت‌کننده‌ی مایع باید با زمین در تماس باشد و روی پوشش عایق قرار نگیرد. برای مثال، آسترهای پلاستیکی یا کف‌پوش‌های عایق از جریان الکتریسیته به زمین جلوگیری می‌کنند. ظرف باید با تماس مستقیم یا استفاده از سیم اتصال به زمین، مسیر مشخصی به زمین داشته باشد تا به طور موثری الکتریسیته‌ی ساکن را از بین ببرد.
نگهداری مایعات قابل اشتعال باید با دقت زیادی انجام شود تا از هر گونه آتش‌سوزی احتمالی جلوگیری شود. بعلاوه برای انتقال مایعات باید نکات ایمنی حفاظتی در برابر حریق در نظر گرفته شود تا از ایجاد الکتریسیته‌ی ساکن و احتراق مواد پیشگیری شود.
قوانین حفاظت از ساختمان در برابر آتش سوزی – ساختمان ایمن جان انسان‌ها را نجات می‌دهد
انجمن ملی حفاظت در برابر حریق، اصول ایمنی آتش‌سوزی را برای پیشگیری از حوادث آتش‌سوزی و مدیریت تاثیر آنها (یعتی اصول مشترکی مانند پیشگیری، تشخیص و ارتباط، حفاظت از ساکنان در برابر حریق، مهار و خاموش کردن حریق) ارائه می‌دهد. از آنجایی که رشد جمعیت در شهرها زیاد می‌شود، افراد بیشتری در ساختمانها زندگی می‌کنند و در نتیجه حفاظت ساختمان ها در برابر حریق اهمیت زیادی می‌یابد. فناوری‌های جدید چالش‌های الکتریکی و چالش‌های دیگری ایجاد می‌کنند که می‌توانند باعث ایجاد حریق شوند. مصالح و سیستم‌های ساختمانی نیز باید از نظر عملکرد نسبت به آتش‌سوزی مورد ارزیابی قرار گیرند.
چالش دیگر توجه فزاینده به عملکرد پوشش ساختمان از جمله عملکرد حرارتی، نشت هوا، نفوذپذیری، نفوذ آب و غیره است. این امر منجر به افزایش محصولات عایق با خواص حرارتی بالاتر و استفاده از مواد مختلف برای دستیابی به این ویژگی‌ها و حفاظت در برابر حریق شده است. در پاسخ به این چالش‌ها، محصولات ساختمان، فرآیندها و فناوری‌ها در حال رشد و بهبود هستند و هدف آنها بهبود هزینه‌ها، کارایی کسب‌وکار، کیفیت، رضایت مشتری، عملکرد زیست محیطی، پایداری و غیره است اما چالش‌های حفاظت در برابر آتش سوزی نیز به همراه دارد.
استفاده از فناوری‌ها و تجهیزات و مواد مختلف می‌تواند باعث ایجاد حریق در ساختمان‌های مختلف شود و به همین خاطر، طبق اصول ایمنی انجمن ملی حفاظت در برابر حریق، ساختمانها باید چالش‌های حفاظت در برابر آتش‌سوزی را در نظر داشته باشند.
حفاظت در برابر حریق و آموزش
طبق گزارش انجمن ملی حفاظت از آتش (NFPA)، سالانه آتش‌سوزی‌های زیادی در ساختمانها اتفاق می‌افتد که با خسارت‌های جانی و مالی زیادی همراه است. به همین خاطر است که NFPA آگاهی از ایمنی ساختمانها را افزایش داده و اکیدا توصیه می‌کند راهکارهای حفاظت ساختمان در برابر آتش سوزی انجام شود. دانستن این دستورالعمل‌های حفاظت در برابر حریق می‌تواند برای سلامت جان انسان‌ها بسیار مهم باشد. در ادامه به 4 اصل اساسی آموزش ایمنی در برابر آتش و دانستن روش‌های مقابله با خطرات آتش‌سوزی می‌پردازیم.
-
کاهش خطرات آتش سوزی
این مورد، یک نکته‌ی واضح برای حفاظت در برابر حریق و ایمنی در برابر آتش است اما بهترین اصل ایمنی به ویژه در ساختمان‌های اداری و تجاری این است که پیش از وارد شدن هر گونه آسیب، منبع احتراق را از بین ببرید. برای مثال، وصل کردن بیش از حد کابل‌ها به یک پریز می‌تواند احتمال آتش‌سوزی را افزایش دهد زیرا مدار ممکن است دچار اتصالی ناشی از بارگذاری بیش از حد شود. چند راه دیگر برای تشخیص خطرات احتمالی آتش‌سوزی به شرح زیر است:
- سیم‌کشی‌های معیوب
- استفاده از سیم‌های آسیب‌دیده
- اجسام اشتعال‌پذیر که در محل ایمن قرار نگرفته‌اند
- اجسام قابل‌احتراق که در نزدیکی یک منبع اشتعال قرار گرفته‌اند
حتما به صورت هفتگی باید این خطرات احتمالی آتش‌سوزی مورد بررسی قرار گیرد و در صورت مشاهده‌ی هر گونه مشکل، نسبت به تعمیر و تعویض آنها اقدام شود. بعلاوه استفاده از کابل اعلام حریق در ساختمانها نیز توصیه می‌شود.
-
نظارت بر اتاق‌های مستعد آتش در برابر حریق
اما گام دوم حفاظت در برابر حریق کدام است؟ یکی دیگر از نکات ضروری حفاظت در برابر حریق، این است که توجه خود را روی مناطقی متمرکز کنید که می‌تواند به راحتی محل آغاز آتش باشد. این مناطق معمولا دارای تعداد قابل‌توجهی لوازم خانگی یا سایر مواد قابل‌اشتعال هستند. در اینجا به برخی از رایج‌ترین مکان‌هایی که باید از نظر حریق مورد حفاظت و توجه قرار گیرند، اشاره می‌کنیم:
- اتاق خواب و آشپزخانه‌ها
- اتاق‌های سرور در ادارات و شرکت‌ها
- اتاق‌های ذخیره‌ی انرژی یا انباری برق
- آزمایشگاه‌ها
در صورت امکان اگر از وسیله‌ای را استفاده نمی‌کنید، آن را از برق جدا کنید زیرا ممکن است در صورت بروز جرقه، این اشیاء منبع احتراق باشند. همچنین لازم است اشیای قابل احتراق به دور از تجهیزاتی که گرما تولید می‌کنند، نگهداری شوند.
-
نظارت بر عملکرد سیستم‌های اعلام حریق و اطفای حریق
آتش‌سوزی می‌تواند به دلایل غیرقابل پیش‌بینی زیادی اتفاق بیفتد و انجام هرگونه اقدامات پیشگیرانه نیز ممکن است گاهی اوقات، نتیجه‌بخش نباشد. بنابراین همیشه پیشنهاد می‌شود برای حفاظت در برابر حریق در ساختمان‌های مختلف از سیستم‌های اعلام حریق استفاده شود. برای مثال سیستم اعلام حریق ساختمان، اعلام حریق بیمارستان، نصب اعلام حریق در مراکز خرید، سیستم اعلام حریق صنعتی، اعلام حریق اتاق سرور، اعلام حریق انبار، اعلام حریق موزه و غیره مواردی هستند که می‌توانند با تشخیص زودهنگام حریق، خطرات و خسارات احتمالی را تا حد زیادی کاهش دهند.
بازرسی و تست منظم تجهیزات اعلام حریق
بازرسی سیستم‌های اعلام حریق و تست سیستم اعلام حریق نیز یکی از نکات مهم در حفاظت در برابر حریق است. بررسی دوره‌ای دتکتورها، شستی‌ها و کپسول‌های آتش‌نشانی، امکان عملکرد درست آنها در شرایط اضطراری را تایید می‌کند. همچنین نصب اسپرینکلر آتش نشانی و سیستم‌ها و تجهیزات اطفای حریق نیز می‌تواند گزینه‌ای بسیار کاربردی باشد.
طراحی، نصب و راه‌اندازی سیستم اعلام حریق در ساختمانها، مطابق با معیارها و استانداردهای معتبر انجام می‌شود. برای کنترل، طراحی و نصب این سیستم‌ها باید از استانداردهای زیر استفاده شود:
- استاندارد ایران شماره‌ی 1-19684، سیستم‌های کشف و اعلام حریق برای ساختمانها، بخش 1
- استاندارد NFPA-72
- استاندارد BS EN 5839-1
تجهیزات تشخیص و اعلام حریق باید حداقل یکی از گواهینامه‌های فنی معتبر ملی و یا بین‌المللی داشته باشد.
تجهیزات سیستم اعلام حریق و حفاظت در برابر حریق
تجهیزات سیستم اعلام حریق به دو دسته‌ی دستی و اتوماتیک تقسیم می‌شوند. سیستم‌های دستی شامل شستی اعلام حریق می‌شود و هشدار تنها از طریق فشردن دکمه‌ی شستی آغاز می‌شود. تمام سیستم‌های اعلام حریق، علاوه بر تجهیزات اتوماتیک باید مجهز به شستی اعلام حریق نیز باشند. سیستم اعلام حریق اتوماتیک نیز شامل دتکتورها از جمله دتکتور حرارتی، دتکتور دودی، دتکتورهای گازی، دتکتور شعله و غیره می‌شود. دتکتورها به طور خودکار علائم حریق را شناسایی کرده و به پنل مرکزی اعلام می‌کنند و به این ترتیب آژیر و آژیر فلاشرها برای اطلاع ساکنان ساختمان روشن می‌شود.
-
خروجی‌های اضطراری و علائم راهنما برای حفاظت در برابر حریق
یکی دیگر از توصیه‌های آموزشی آتش‌نشانی و حفاظت در برابر حریق این است که مطمئن شوید خروجی‌های اضطراری به طور واضح و مشخص نشان داده شده‌اند. علائم راهنمای اعلام حریق و نصب چراغ اضطراری اعلام حریق می‌تواند در شرایط آتش‌سوزی برای تخلیه‌ی محل بسیار کاربردی باشد. خروجی‌های اضطراری باید به خوبی روشن باشند و تابلوهای اعلام حریق، مسیرهای خروج را به خوبی نشان دهند. البته برای اطمینان بیشتر لازم است افراد به صورت دوره‌ای آموزش ببینند تا بدانند در شرایط خطر و حریق از چه مسیری باید ساختمان را تخلیه کنند.
ضوابط حفاظت ساختمان در برابر حریق
حفاظت ساختمانها در مقابل حریق از نظر ایمنی جانی و مالی یکی از نکات مهمی است که باید حتما به آن توجه شود. علوم ایمنی در برابر آتش به ویژه در دهه‌های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته و دانش و فناوری‌های ایمنی در برابر حریق رو به رشد است. مساله‌ی حفاظت در برابر حریق بعلاوه محدود به ساختمانها نیست و اعلام حریق مترو، اعلام حریق استادیوم و موارد دیگر نیز نیازمند تحقیقات و فناوری‌های حفاظت در برابر حریق هستند. ایمنی در برابر حریق صرفا در داخل ساختمانها مطرح نیست و بهسازی سازه‌ها در برابر حریق نیز از اهداف حفاظت در برابر حریق در ساختمانها است که باید به آنها توجه شود. در ادامه در مورد ضوابط حفاظت ساختمان در برابر حریق بیشتر صحبت خواهیم کرد.
حفاظت در برابر حریق با مصالح مقاوم ساختمان
یکی از نکات مهم در حفاظت در برابر حریق ساختمانها، مصالحی است که در نازک‌کاری و نمای ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. مصالح مختلف از نظر مقاومت در برابر حریق و محدودیت‌های استفاده در فضاهای مختلف، طبقه‌بندی می‌شوند و باید دارای گواهینامه از مراجع قانونی مرتبط باشند. اگر برای مصالح نازک‌کاری یا نمای ساختمان از سیستم مرکب، چند لایه یا دارای چسب شیمیایی و موارد مشابه استفاده شود، سیستم باید به طور کامل مورد ارزیابی قرار گیرد. طبقه‌بندی واکنش مصالح نازک‌کاری ساختمان در برابر حریق با توجه به استاندارد 8299-1 (واکنش در برابر آتش برای مصالح و فرآورده‌های ساختمانی) انجام می‌شود. در این مورد پیشنهاد می‌کنیم مطلب اسپری فوم ضد حریق را نیز مطالعه کنید.
حفاظت اسکلت فولادی در برابر حریق
فولاد ساختمانی از جمله مواد غیرقابل‌اشتعال است اما با ایجاد آتش‌سوزی و بالا رفتن دما، استحکام فولاد بسیار کاهش می‌یابد. این مساله می‌تواند خطرات و خسارات جبران‌ناپذیری با خود به همراه داشته باشد. استحکام فولاد با افزایش دما بین 400 تا 550 درجه‌ی سانتی‌گراد کم می‌شود و در دمای 650 درجه‌ی سانتی‌گراد به طور کامل مقاومت خود را از دست می‌دهد. اما یکی از نکات حفاظت در برابر حریق در ساختمانها، افزایش مقاومت سازه‌های بتنی در برابر حریق است که برای این کار می‌توان از عایق‌های حرارتی مانند بتن، رنگ، مواد معدنی و غیره استفاده کرد. نوع عایقی که برای افزایش مقاومت فولاد در برابر آتش مورد استفاده قرار می‌گیرید بسته به نوع سازه و میزان حفاظت مورد نظر تعیین می‌شود.
مقاوم‌سازی سازه‌ی فلزی برای حفاظت در برابر حریق
روش‌های مختلفی برای مقاوم سازی سازه فلزی وجود دارد. برای مثال در گذشته از آزبست برای این کار استفاده می‌شود اما امروزه به خاطر سمّی بودن این مواد، استفاده از آنها رایج نیست. مواد عایق سیمانی نیز از گچ، پرلیت و مواد دیگر تشکیل می‌شود. هزینه‌ی مقاوم‌سازی فولاد و سازه‌های ساختمان بسیار بالاست و تحقیقات زیادی در این زمینه انجام می‌شود. استفاده از مواد رنگی عایق و ضد حریق و رعایت اصول مهندسی حفاظت در برابر حریق و انفجار می‌تواند یکی از گزینه‌های مناسب باشد که در حرارت‌های بالا می‌تواند از سازه‌ی فولادی محافظت کند.
اهمیت حفاظت در برابر حریق در ساختمانها
آتش فواید زیادی دارد که آن را برای زندگی بشر مفید می‌سازد و توانایی مدیریت آتش یکی از موارد موفقیت انسان است. اما زمانی که آتش به دقت مدیریت نشود، می‌تواند بسیار خطرناک باشد. در شراییط مناسب، شعله‌های آتش و دود می‌تواند به سرعت گسترش یابد و آسیب‌های قابل‌توجهی به افراد، اموال و همینطور محیط زیست وارد کند. آتش‌سوزی‌ها می‌توانند به صورت تصادفی و یا عمدی شروع شوند و با فراهم بودن شرایط (مثلث آتش) شعله‌های آتش به راحتی گسترش می‌یابد. بهترین راه برای به حداقل رساندن آسیب‌های ناشی از حریق و حفاظت در برابرِ حریق، انجام دادن اقدامات پیشگیرانه است. درک محرک‌های احتمالی، نصب سیستم اعلام و اطفا حریق، دتکتورهای دودی و غیره همگی برای ایمنی در برابر حریق مهم هستند.
