آسانسورها یکی از حیاتی‌ترین اجزای ساختمان‌های بلندمرتبه به شمار می‌روند، اما در زمان وقوع آتش‌سوزی، می‌توانند به نقاطی بسیار خطرناک تبدیل شوند. به همین دلیل، استفاده از سیستم اطفا حریق آسانسور به عنوان یکی از الزامات ایمنی در ساختمان‌های مدرن مطرح شده است. این مقاله به بررسی دقیق اجزای تشکیل‌دهنده و نحوه عملکرد این سیستم می‌پردازد تا نقش آن در حفظ جان افراد و ایمنی سازه‌ها بهتر درک شود.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
اهمیت نصب سیستم اطفا حریق آسانسور
در شرایط آتش‌سوزی، چاهک و فضای آسانسور می‌توانند دود و حرارت را به طبقات بالاتر منتقل کنند. علاوه بر این، موتورخانه آسانسور، به علت وجود تجهیزات الکتریکی، مستعد خطر آتش‌سوزی است. بنابراین، سیستم‌های مخصوص اطفا حریق در این بخش‌ها باید بتوانند در سریع‌ترین زمان ممکن، حریق را شناسایی و کنترل کنند تا از گسترش آتش جلوگیری شود.
آسانسور در زمان آتش سوزی
چاه آسانسور مثل یک اتاق عمودی مشترک و سرتاسری، در کل طبقات جای گرفته است. وضعیت آسانسورها در ساختمان‌های قدیمی، با یک لامپ نیمه سوخته و درب‌های لرزان، آدم را یاد فیلم‌های وحشتناک می‌اندازد که امکان دارد هر آن برق قطع شده و یا طناب‌های بالا بر پاره شوند و حالا بنا به هر دلیلی ما جان سالم از این اتاقک نبریم!
اما باید خدمتتان عرض کنیم که علم پیشرفت کرده و نسل این آسانسورها دیگر ور افتاده است. و در عوض آسانسورهای ساختمان‌های جدید با کلی تکنولوژی‌های پیشرفته، حتی در شرایط آتش سوزی، با کنترل آتش‌نشان، جزء وسیله‌های بسیار کاربردی در نجات جان انسان‌ها است.
(یکی از انواع سیستم های اطفا حریق، سیستم اطفا حریق آبی است که برای اطلاعات بیشتر از کارکرد آن می‌توانید به مقاله “سیستم اطفا حریق آبی چیست؟” رجوع کنید.)
اجزای اصلی سیستم اطفا حریق آسانسور
سیستم‌های اطفاء حریق آسانسور معمولاً از اجزای زیر تشکیل شده‌اند:
- دتکتورهای دود و حرارت: این حسگرها در چاهک، موتورخانه و کابین نصب می‌شوند تا وقوع حریق را به‌سرعت تشخیص دهند.
- سیستم اعلام حریق متصل به آسانسور: در صورت تشخیص حریق، با ارسال فرمان به سیستم کنترل آسانسور، آن را به طبقه‌ای ایمن منتقل کرده و از حرکت بازمی‌دارد.
- نازل‌های اطفا حریق: معمولاً از سیستم‌های گازی (نظیر FM200 یا CO2) برای خاموش‌سازی آتش در موتورخانه استفاده می‌شود، زیرا این مواد آسیبی به تجهیزات برقی نمی‌زنند.
- پنل کنترل مرکزی: وظیفه هماهنگی بین اجزای مختلف سیستم و ارسال فرمان‌های لازم در زمان وقوع آتش‌سوزی را برعهده دارد.
- سیستم تهویه دود: به منظور جلوگیری از تجمع دود در چاهک آسانسور، سیستم تهویه خودکار فعال می‌شود.
(با انواع سیستم اطفاء حریق آشنا شوید.)
(از مطلب سیستم اطفا حریق گاز نیز بازدید کنید.)
نحوه عملکرد سیستم اطفا حریق آسانسور
عملکرد سیستم اطفا حریق آسانسور بر پایه تشخیص سریع، واکنش خودکار و مهار ایمن آتش طراحی شده است. این فرآیند به صورت مرحله‌به‌مرحله به شرح زیر انجام می‌گیرد:
- تشخیص اولیه توسط دتکتورها
در نقاط حساس مانند چاهک آسانسور، موتورخانه و سقف کابین، دتکتورهای دود و حرارت نصب می‌شوند. این حسگرها به صورت ۲۴ ساعته محیط را پایش می‌کنند و در صورت افزایش دما یا مشاهده دود، به سیستم اعلام حریق سیگنال ارسال می‌کنند. - فعال‌سازی سیستم اعلام حریق و ایمن‌سازی آسانسور
به محض دریافت سیگنال از دتکتورها، آژیرها و فلاشرها فعال می‌شوند و سیستم کنترل آسانسور وارد وضعیت اضطراری می‌شود. کابین آسانسور به صورت خودکار به طبقه همکف یا یک طبقه امن از پیش تعریف‌شده فرستاده شده و در آنجا توقف می‌کند. در این حالت، درب آسانسور باز می‌ماند و برق آن قطع می‌شود تا از استفاده مجدد جلوگیری شود. - عملیات اطفا در موتورخانه آسانسور
هم‌زمان با ایمن‌سازی کابین، اگر محل آتش‌سوزی در موتورخانه باشد، سیستم اطفا گازی فعال می‌شود. گازهایی مانند FM200 یا CO2 به سرعت وارد فضا شده و با کاهش اکسیژن یا مهار واکنش‌های شیمیایی، شعله را خاموش می‌کنند. این مواد بدون ایجاد آسیب به تجهیزات الکتریکی، محیط را امن می‌کنند. - تهویه دود از چاهک آسانسور
در مرحله بعد، فن‌های تخلیه دود یا سیستم تهویه اضطراری وارد عمل می‌شوند. این سیستم‌ها، دود و گازهای سمی موجود در چاهک را به خارج هدایت کرده و از گسترش آن به طبقات بالاتر جلوگیری می‌کنند. این مرحله برای جلوگیری از مسمومیت یا کاهش دید ساکنین در طبقات بالا بسیار حیاتی است. - ارسال گزارش و قطع عملکرد اتوماتیک
پس از اجرای کامل فرآیند، سیستم کنترل مرکزی، گزارش کاملی از حادثه ثبت می‌کند و در برخی موارد، پیام هشدار به مرکز مانیتورینگ یا آتش‌نشانی ارسال می‌شود. همچنین، سیستم به طور خودکار از ادامه فعالیت خود جلوگیری می‌کند تا توسط تیم فنی بررسی و بازیابی شود.
کاربرد دتکتور مکشی دود برای اطفا حریق آسانسور
با در نظر گرفتن تمامی جوانب و تست انواع سیستم اعلام حریق در فضای آسانسور، استفاده از دتکتورهای مکشی دود به عنوان بهترین راهکار برای ایمن سازی چاه آسانسور و دتکتور چاه آسانسور معرفی می‌شود. دتکتور دودی یا دتکتور مکنده دود، بخاطر تشخیص دقیق و سریع، یک ابزار کارآمد در محیط‌هایی که جریان هوا با فشار بالا وجود دارد، بهترین انتخاب است.
(پیشنهاد مطالعه: سیستم اطفا حریق پالایشگاه )
نحوه‌ی عملکرد دتکتورهای مکنده‌ی دود برای اطفا حریق آسانسور
دتکتورهای فوق حساس مکنده‌ی دود، نمونه‌ای از هوای محیط را از طریق لوله‌هایی که بر روی آن‌ها حفره‌هایی ایجاد شده است، به محفظه‌ی دستگاه برای تشخیص آتش منتقل می‌کنند. یکی از مزایای خوبی که دتکتورهای مکنده‌ی دود دارند، فیلتر کردن هوا از آلاینده‌ها است.
این عمل، نه تنها به تشخیص درست و واقعی دتکتور کمک می‌کند، بلکه باعث می‌شود که عمر دتکتور نیز افزایش پیدا کرده و کمتر نیاز به تعمیر پیدا کند. در ضمن، به منظور دسترسی سریع به سیستم اطفا حریق، می‌توان سیستم دتکتور را در یک فضایی مجزا نصب کرد. بنابراین مشکل نگهداری و سرویس، سیستم اطفا حریق آسانسور نیز کاملا حل می‌شود
چرا استفاده از آسانسور در زمان آتش سوزی خطرناک است؟
- همانطور که گفته شد، آسانسور یک اتاق عمودی مشترک برای کل ساختمان است. کانال‌های به کار رفته در چاه آسانسور که سرتاسر آن را از بالا تا پایین در بر گرفته‌اند، به راحتی گرما، دود و گازهای سمی حریق را در کل طبقات پخش می‌کنند.
- جریان هوای حاوی دود و اثرات آتش، با حرکت آسانسور با فشار بیشتری به چاه آسانسور نفوذ می‌کند و در عرض مدت کوتاهی تمامی ساختمان را پر از دود می‌کند.
- و در آخر، همان فوبیای همیشگی گیر کردن در آسانسور، که با شرایط سخت آتش سوزی است، همراه است.
اما نگران نباشید که با رواج یافتن استفاده از آسانسور، نظارت و دقت بیشتری در ایمن سازی صنعت آسانسورها صورت گرفته است و برای مقابله با تمامی این فجایع، راه‌‌حل‌هایی کاربردی اجرا شده، بنابراین افراد می‌توانند با خیال آسوده‌تری از آسانسور استفاده کنند.
(در صفحه‌ی سیستم اطفا حریق سقفی و انواع آن، می‌توانید نسبت به این تجهیزات اطلاعات کسب کنید.)
راه حل‌های کاربردی جهت ایمن سازی آسانسورها
در سال‌های اخیر آسانسورها با تجهیز شدن به سیستم‌های ایمنی و برخی از نکات ایمنی، به آسانسورهای ضد آتش تبدیل شده‌اند. مثلا:
- بکار بردن درب‌ها ضد حریق (مقاومت سه ساعت تا پنج ساعت)
- چاله آسانسور با دیواره‌های ضد حریق (مقاومت سه الی پنج ساعته)
- کابل برق مستقل
- وجود تجهیزات اطفا حریق در موتورخانه آسانسور
- عدم انبار مواد قابل اشتعال در چاله آسانسور
- برق اضطراری
از مواردی است که در ایمن سازی آسانسورها هر چه بهتر آسانسورها بکار رفته است.
( در صفحه‌ی اعلام حریق بیسیم می‌توانید نسبت به نصب و خرید این تجهیزات اطلاعات کسب کنید.)
چالش‌های اطفا حریق آسانسور
چاله آسانسور برای ایمن سازی از حریق، همانند یک فضای صنعتی بزرگ و پر از تجهیزات، چالش برانگیز است. برای مثال:
آلودگی عامل اصلی هشدار خطا در دتکتورها
جو چاله آسانسور، مخلوطی از انواع ذرات و گرد و غبار موجود در کل طبقات است. ذرات چربی، گرد و غبار و ذرات شیمیایی، روی عملکرد دتکتور آسانسور تأثیر مخربی دارد. تراکم انواع ذرات، آن را فرسوده و عمرش را کم می‌کند.
عدم دسترسی به سیستم اطفا حریق در چاله آسانسور
سیستم اطفا حریق، همانند سایر تجهیزات نیازمند سرویس و نگهداری است. اما، بررسی سیستم اطفا حریق آسانسور، به دلیل اینکه دور از دسترس است، خیلی محدود می‌شود. و در اکثر مواقع، برای تست و تعمیرات، باید کل سیستم را غیر فعال کرد. بخاطر همین دردسرها، در اکثر موارد، مدیران ساختمان، سرویس و تست سیستم اطفاء حریق آسانسور را از سر باز می‌کنند.
جریان هوا و رقیق شدن دود عامل مهمی برای تأخیر در هشدار دتکتورها
ذرات دود و اثرات ناشی از آتش، ممکن است در جریان و فشار هوای ناشی از حرکت آسانسور و همینطور بین تراکم ذرات مختلف، گُم شود. بنابراین شناسایی به موقع آن‌ها توسط دتکتورها، به تأخیر می‌افتد.
نکات مهم در طراحی و نصب سیستم اطفا حریق آسانسور
- نصب توسط تیم‌های تخصصی و تأیید‌شده بر اساس استانداردهای NFPA و مقررات ملی ساختمان
- استفاده از مواد غیرخورنده و ایمن برای تجهیزات الکتریکی آسانسور
- هماهنگی کامل سیستم اطفا حریق آسانسور با سیستم اعلام حریق ساختمان
(پیشنهاد مطالعه: سیستم اطفاء حریق در قطار )
سخن نهایی
نصب سیستم اطفا حریق آسانسور یکی از مهم‌ترین گام‌ها در جهت ارتقای ایمنی ساختمان‌ها، به‌ویژه در مجتمع‌های تجاری و مسکونی مرتفع است. با طراحی اصولی و اجرای استاندارد، می‌توان از بروز خسارات جبران‌ناپذیر جانی و مالی جلوگیری کرد. استفاده از تجهیزات پیشرفته و مطمئن در این سیستم، نقش بسزایی در حفظ امنیت ساکنین ایفا می‌کند.
برای مشورت درمورد ایمن سازی ساختمان و آسانسور، با مرکز اعلام حریق آرات تماس حاصل فرمایید.