تاریخ بروزرسانی: 14 مهر 1404
رعایت ضوابط ایمنی و مقررات فنی آتش‌نشانی، یکی از شروط اصلی برای اخذ پایان‌کار ساختمان در شهرهایی مانند تهران است. سازمان آتش‌نشانی با هدف ارتقاء ایمنی ساکنین و پیشگیری از حوادث جبران‌ناپذیر، بر طراحی و اجرای تجهیزات ایمنی در ساختمان‌ها نظارت می‌کند. بسیاری از مالکان، مهندسین ناظر و سازندگان، در مسیر دریافت تاییدیه با سوالات تخصصی و ابهامات اجرایی مواجه می‌شوند.
در این مقاله نکات اساسی در زمینه ضوابط آتش نشانی را بررسی کرده ایم تا مسیر دریافت این تاییدیه برای شما شفاف‌تر و آسان‌تر شود.
رعایت دقیق ضوابط آتش نشانی نه تنها موجب حفظ جان ساکنان و کاربران ساختمان می‌شود، بلکه از بروز خسارت‌های مالی جبران‌ناپذیر نیز جلوگیری می‌کند. این مقررات، طراحی، اجرا و نگهداری سیستم‌های ایمنی را در ساختمان‌ها مشخص می‌کنند تا در مواقع اضطراری واکنش سریع و مؤثری صورت گیرد.
در مقررات ایمنی و آتش‌نشانی مخصوصاً در شهرهایی مانند تهران، طبقه‌بندی ساختمان‌ها به سه گروه S1، S2 و S3 بر اساس سطح خطر و اهمیت ساختمان انجام می‌شود. این دسته‌بندی توسط سازمان آتش‌نشانی برای تعیین شدت و نوع الزامات ایمنی، مخصوصاً در خصوص سیستم‌های اعلام و اطفای حریق، مسیرهای فرار، تهویه و تجهیزات کمکی، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نوع کاربری: ترکیبی (مسکونی-اداری)، پارکینگ‌ها
ارتفاع ساختمان: بین ۲۳ تا ۳۰ متر
زیربنای کل: بین ۴٬۸۰۰ تا ۱۰٬۰۰۰ مترمربع
تجهیزات پمپاژ: پمپ متوسط با ظرفیت ۱۵۰ تا ۳۰۰ gpm
شیر قطع‌کن مکش: از نوع OS&Y (الزامی)
وضعیت تجهیزات: استفاده از تجهیزات استاندارد قابل‌قبول است، اما ترجیح بر استفاده از تجهیزات با کیفیت بالاتر است
در ساختمان‌های بلندمرتبه، آسانسور مخصوص آتش‌نشانان به‌عنوان یکی از الزامات اصلی در نظر گرفته می‌شود. این آسانسورها باید به برق اضطراری مجهز باشند، درهای مقاوم در برابر حریق داشته باشند و در برابر نفوذ دود مقاوم باشند. طراحی مسیرهای دسترسی، تهویه مستقل و محل توقف در طبقات بحرانی از دیگر الزامات این بخش است.
پمپ‌های آتش‌نشانی وظیفه تأمین فشار و دبی کافی برای عملکرد مؤثر سیستم‌های اطفای حریق را دارند. این ضوابط شامل نکاتی در مورد تعداد پمپ‌ها (اصلی، رزرو، جوکی)، محل نصب، ظرفیت، تست‌های هیدرولیکی، و اتصال به برق اضطراری است.
سیستم اعلام حریق شامل انواع دتکتورها (دود، حرارت، شعله، ترکیبی)، آژیرها، فلاشرها و پنل کنترل مرکزی است. این ضوابط تعیین می‌کنند که چه نوع سنسوری در چه مکانی نصب شود، جانمایی چگونه باشد، و سیستم چگونه به تجهیزات ایمنی دیگر متصل شود.
ضوابط آتش‌نشانی، مبنای طراحی و اجرای سامانه‌های اطفای حریق در ساختمان‌ها هستند. انواع سیستم‌های اطفای دستی و خودکار — از جمله آبی، فومی، گازی و پودری — باید بر اساس نوع کاربری فضا، میزان ریسک آتش‌سوزی و حجم محیط طراحی شوند. این ضوابط معیارهایی همچون نحوه نصب، نگهداری دوره‌ای، جانمایی نازل‌ها، انتخاب نوع فوم یا گاز مناسب و شرایط تست سیستم را مشخص می‌کنند.
برای آشنایی دقیق‌تر با نحوه عملکرد و اجزای این سامانه‌ها، پیشنهاد می‌شود مطالعه‌ای درباره سیستم اطفا حریق داشته باشید.
در طراحی سیستم‌های آبی (مانند اسپرینکلر)، محاسبه دقیق فشار و دبی بر اساس نقشه‌های معماری و مکانیکی بسیار حیاتی است. این فرم نمونه، ابزاری استاندارد برای انجام محاسبات هیدرولیکی و طراحی دقیق مسیر لوله‌کشی است که توسط سازمان آتش‌نشانی تأیید شده است.
این سامانه‌ها باید بتوانند در زمان آتش‌سوزی دود و گازهای سمی را به‌صورت کنترل‌شده تخلیه کنند تا امکان دید، تنفس و فرار افراد فراهم شود. شامل ضوابط مربوط به فن‌ها، دمپرهای مقاوم حریق، سنسورها، مسیر کانال‌کشی و نحوه کنترل هوشمند سیستم است.
ارائه نقشه‌های دقیق و استاندارد از مسیرهای تهویه و تخلیه دود، جانمایی فن‌ها، محل دمپرها و جزئیات برق و کنترل برای اخذ تأییدیه از آتش‌نشانی ضروری است. این راهنما چارچوبی مشخص برای تهیه این مدارک فراهم می‌کند.
برای ساختمان‌های بالای ۲۴ طبقه، ساخت هلی‌پد جهت فرود اضطراری بالگردها الزامی است. این دستورالعمل به موضوعاتی مانند مقاومت سقف، ابعاد محل فرود، نورپردازی، علامت‌گذاری، دسترسی پله‌ای و تجهیزات جانبی پرداخته است.
این درها باید دارای گواهینامه مقاومت در برابر حریق (۳۰، ۶۰ یا ۹۰ دقیقه) باشند و در محل‌های حیاتی مانند راه‌پله فرار یا فواصل بین کاربری‌های پرخطر نصب شوند. جزئیاتی مانند درزگیر دود، دستگیره‌های آنتی‌پنیک و نحوه نصب نیز در این ضوابط آمده است.
برای جلوگیری از گسترش آتش، سازه‌های فولادی یا بتنی باید به کمک پوشش‌های مقاوم حریق (مانند رنگ ضدحریق، ملات یا مواد پاششی) تقویت شوند. این دستورالعمل‌ها، الزامات انتخاب نوع پوشش، ضخامت، روش اجرا و آزمون‌های کنترل کیفیت را مشخص می‌کنند.
فضای پناه‌دهی (Refuge Area) در ساختمان‌های بلند محلی امن برای ساکنین در زمان آتش‌سوزی یا زلزله است. این فضا باید دارای تهویه مستقل، سیستم ارتباط اضطراری، دیوارهای مقاوم، کف با ظرفیت بار بالا و دسترسی ایمن باشد.
در واحدهای مسکونی (به‌ویژه در مکان‌هایی که از وسایل گازسوز استفاده می‌شود)، نصب دتکتور CO ضروری است. این ضوابط به محل نصب، حساسیت سنسور، اتصال به برق یا باتری، و روش‌های تست و نگهداری دتکتورها پرداخته است.
این پوشش‌ها، مقاومت سازه‌های فولادی در برابر حرارت بالا را تا چند ساعت افزایش می‌دهند. دستورالعمل شامل ویژگی‌های مواد معدنی، ضخامت لازم بر اساس نوع عضو سازه‌ای و نحوه تست چسبندگی و اجرا می‌باشد.
در پارکینگ‌های مکانیزه به‌دلیل تراکم خودروها و عدم حضور افراد، روش طراحی سیستم اعلام و اطفای حریق، تهویه و دسترسی آتش‌نشانان متفاوت است. این دستورالعمل الزامات دقیق ایمنی، تجهیزات هوشمند و فضاهای کنترل را مشخص می‌کند.
| ضابطه یا آیین‌نامه | ساختمان‌های کم‌ارتفاع مسکونی (S1) | ساختمان‌های متوسط (S2) | ساختمان‌های بلندمرتبه / خاص (S3) | صنعتی / تجاری پرریسک |
|---|---|---|---|---|
| آسانسور آتش‌نشانی | ❌ الزامی نیست | ❌ الزامی نیست | ✅ الزامی است | ✅ در برخی موارد لازم |
| پمپ‌های آتش‌نشانی | ✅ ساده / استاندارد | ✅ متوسط | ✅ با گواهی بین‌المللی UL/FM | ✅ قوی و حرفه‌ای |
| سیستم اعلام حریق | ✅ در مشاعات الزامی | ✅ الزامی | ✅ الزامی با طراحی مهندسی | ✅ الزامی با طراحی خاص |
| سیستم اطفای حریق | ✅ خاموش‌کن دستی | ✅ دستی + بخشی از خودکار | ✅ اسپرینکلر و سیستم خودکار کامل | ✅ فوم/پودر/گاز |
| فرم محاسبات هیدرولیکی | ❌ فقط برای پروژه‌های خاص | ✅ پروژه‌های متوسط | ✅ الزامی | ✅ الزامی |
| تهویه و تخلیه دود | ❌ | ✅ در پارکینگ الزامی | ✅ الزامی با فن و دمپر مقاوم | ✅ الزامی |
| نقشه سیستم اگزاست | ❌ | ✅ توصیه‌شده | ✅ الزامی | ✅ الزامی |
| هلی‌پد (Helipad) | ❌ | ❌ | ✅ الزامی در بالای ۲۴ طبقه | ❌ مگر بیمارستانی |
| درهای مقاوم حریق | ✅ در راه‌پله و پیلوت | ✅ الزامی | ✅ الزامی در تمام مسیرهای فرار | ✅ الزامی |
| پوشش مقاوم حریق سازه | ❌ | ✅ توصیه‌شده | ✅ الزامی در ستون‌ها و تیرها | ✅ الزامی |
| فضای پناه‌دهی | ❌ | ❌ | ✅ الزامی در طبقات خاص | ✅ در ساختمان‌های عمومی |
| دتکتور منوکسیدکربن | ✅ در آشپزخانه یا موتورخانه | ✅ الزامی | ✅ الزامی | ✅ الزامی |
| پوشش معدنی پاششی (سازه فلزی) | ❌ | ✅ توصیه‌شده | ✅ الزامی | ✅ الزامی |
| دستورالعمل پارکینگ مکانیزه | ❌ | ✅ در صورت وجود | ✅ الزامی اگر پارکینگ مکانیزه باشد | ✅ در صورت وجود |
برای ساختمان‌های گروه S1 (مسکونی و کم‌ریسک)، بسیاری از ضوابط مانند آسانسور آتش‌نشانی یا هلی‌پد الزامی نیستند، اما برخی موارد مثل اعلام حریق در مشاعات یا خاموش‌کن دستی توصیه می‌شود.
در گروه S2، با توجه به افزایش متراژ و احتمال ترکیب کاربری، ضوابط بیشتری مانند تهویه دود یا پمپ‌های قوی‌تر لازم است.
ساختمان‌های گروه S3 (مرتفع، تجاری یا صنعتی)، باید به‌صورت کامل با الزامات ایمنی پیشرفته طراحی و اجرا شوند.
برای ساختمان‌های پارکینگ مکانیزه یا سوله‌های صنعتی و تجاری با ریسک بالا، معمولاً ضوابط خاص و جداگانه‌ای تدوین می‌شود که بسته به سناریوی خطر متفاوت است.
برای اخذ تاییدیه آتش‌نشانی ساختمان، لازم است مراحل مشخصی طی شود که بسته به نوع کاربری، متراژ و موقعیت ساختمان، می‌تواند شامل تهیه نقشه‌های تأییدشده، نصب تجهیزات ایمنی، بازدید کارشناس آتش‌نشانی و رفع نواقص احتمالی باشد. این فرآیند برای اخذ پایان‌کار شهرداری نیز ضروری است.
اگر می‌خواهید با جزئیات کامل از تعرفه‌های اخذ تاییدیه آتش نشانی انواع ساختمان‌ها آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنم مقاله جامع ما با عنوان هزینه تاییدیه آتش‌نشانی را مطالعه کنید.
رعایت ضوابط آتش نشانی ساختمان یک الزام قانونی و فنی است که حفاظت از جان و مال افراد را تضمین می‌کند. آگاهی، آموزش و تعهد به استانداردها، کلید کاهش خسارات ناشی از آتش‌سوزی خواهد بود. از طراحی دقیق تا نظارت مداوم، همه مراحل باید با دقت انجام شود تا ایمنی ساختمان تضمین گردد.
