تاریخ بروزرسانی: 8 مرداد 1404
شیر آتش نشانی یک نقطه‌ی اتصال قابل‌مشاهده است که در مکان‌های مشخصی قرار می‌گیرد و آب مورد نیاز آتش‌نشانان برای اطفای حریق را فراهم می‌کند. همه‌ی ساختمان‌ها، پارکینگ‌ها، کنار جاده‌ها، مناطق صنعتی و غیره باید مجهز به شیر آتشنشانی باشند.
در ادامه‌ی این مطلب تصمیم داریم در مورد مشخصات فنی شیر هیدرانت آتش نشانی و قیمت آن صحبت کنیم.
شیر آتشنشانی، که در منابع تخصصی با نام هیدرانت (Fire Hydrant) نیز شناخته می‌شود، یکی از اجزای کلیدی در زیرساخت‌های اطفای حریق شهری و صنعتی به شمار می‌رود. این شیرها مستقیماً به شبکه آب شهری یا مخازن اختصاصی متصل شده و امکان برداشت سریع و حجم بالای آب را برای تیم‌های آتشنشانی فراهم می‌کنند. در مواقع اضطراری، آتش‌نشانان با اتصال شیلنگ‌های فشار قوی به این شیرها، تأمین آب مورد نیاز برای مهار حریق را انجام می‌دهند.
امروزه نصب شیر آتشنشانی در فضاهای شهری، سایت‌های صنعتی، محوطه کارخانه‌ها و نزدیکی ساختمان‌های مهم، جزو الزامات ایمنی به‌شمار می‌رود. عملکرد سریع و قابلیت اطمینان بالا از ویژگی‌های حیاتی این تجهیز در مقابله با حوادث آتش‌سوزی است.
(در مورد شستی اعلام حریق و کاربرد آن در سیستم‌های اعلام حریق مطالعه کنید.)
(در مورد کابل اعلام حریق نسوز مطالعه کنید.)
شیر آتشنشانی به‌گونه‌ای طراحی شده که در مواقع بروز حریق، امکان برداشت سریع، ایمن و پرحجم آب را فراهم کند. این شیرها به شبکه‌ی آب شهری یا سیستم‌های تأمین فشار اختصاصی متصل هستند و معمولاً در محل‌هایی نصب می‌شوند که دسترسی آسان برای آتش‌نشانان وجود داشته باشد.
در زمان عملیات، آتش‌نشان با استفاده از آچار مخصوص، درپوش شیر را باز کرده و با اتصال شیلنگ فشار قوی به خروجی شیر، جریان آب را فعال می‌کند. در برخی مدل‌ها، با باز شدن شیر، آب مستقیماً وارد شیلنگ می‌شود (در سیستم‌های «محفظه تر»)، اما در برخی دیگر (مانند هیدرانت‌های خشک)، شیر اصلی در عمق زمین فعال می‌شود و آب از پایین به بالا پمپاژ می‌شود تا از یخ‌زدگی یا آسیب جلوگیری شود.
برخی شیرها دارای چند خروجی با قطرهای مختلف هستند که امکان اتصال همزمان چند شیلنگ را فراهم می‌کنند. این ویژگی به آتش‌نشانان اجازه می‌دهد در کمترین زمان ممکن، فشار مناسب را برای اطفای حریق فراهم کرده و از گسترش آتش جلوگیری کنند.
شیرهای آتشنشانی بر اساس شرایط اقلیمی و محل نصب، به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. دو نوع رایج آن شامل شیرهای محفظه تر (Wet Barrel Hydrants) و محفظه خشک (Dry Barrel Hydrants) است. علاوه‌بر این، شیرهای ایستاده درون‌ساختمانی مانند استندپایپ‌ها نیز در محیط‌های ساختمانی پرخطر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
(از مطلبی که در مورد هوزریل آتش نشانی نوشته‌ایم، بازدید کنید.)
این نوع شیر بیشتر در مناطق با آب‌وهوای معتدل و غیرسردسیر مورد استفاده قرار می‌گیرد. در طراحی محفظه تر، مسیر آب تا سطح زمین ادامه دارد و اجزای مکانیکی شیر در بخش فوقانی (روی زمین) قرار دارند. بنابراین، پس از باز شدن شیر، آب فوراً و بدون نیاز به فعال‌سازی مکانیزم‌های داخلی، به شیلنگ منتقل می‌شود.
مزایای این نوع شیر شامل عملکرد سریع، طراحی ساده، و نگهداری آسان‌تر است. با این حال، به دلیل حضور همیشگی آب در قسمت بالایی، این مدل در برابر یخ‌زدگی بسیار آسیب‌پذیر است و برای مناطق سردسیر مناسب نیست.
(در مورد پمپ آتش نشانی مطالعه کنید.)
در مناطق سردسیر، از شیرهای محفظه خشک استفاده می‌شود. در این مدل، آب تا هنگام استفاده در لوله زیرزمینی باقی می‌ماند و تنها با باز شدن کامل شیر از طریق شیر اصلی در پایه هیدرانت، جریان می‌یابد. این طراحی باعث جلوگیری از یخ‌زدگی اجزای داخلی در دماهای پایین می‌شود.
مکانیسم عملکرد در این نوع شیر شامل دریچه تخلیه خودکار نیز هست؛ پس از پایان عملیات، آب باقی‌مانده به‌طور خودکار تخلیه می‌شود تا از انجماد احتمالی جلوگیری شود. با وجود پیچیدگی بیشتر در طراحی و نگهداری، این مدل راه‌حل مطمئن‌تری برای اقلیم‌های سرد به‌شمار می‌رود.
تا اینجا در مورد دو نوع شیر آتشنشانی محفظه تر و محفظه خشک صحبت کردیم. این دو نوع شیر آتش نشانی از جهات مختلفی با یکدیگر متفاوت هستند که در ادامه در قالب جدول آنهارا بررسی کرده ایم.
| ویژگی‌ها | شیر محفظه تر (Wet) | شیر محفظه خشک (Dry) |
|---|---|---|
| مناسب برای | مناطق گرم و بدون یخ‌زدگی | مناطق سردسیر و یخبندان |
| موقعیت آب | در بخش فوقانی و لوله‌های بالای زمین | در لوله‌های زیرزمینی |
| عملکرد | سریع و مستقیم | نیازمند باز شدن کامل شیر |
| نگهداری | ساده‌تر | دشوارتر و نیازمند بررسی‌های دوره‌ای |
| ریسک یخ‌زدگی | بالا | بسیار پایین |
| هزینه ساخت | کمتر | بیشتر |
این جدول به‌صورت خلاصه تفاوت‌های کلیدی بین این دو نوع شیر آتشنشانی را نمایش می‌دهد.
🔎 برای آشنایی با تجهیزات مکمل مانند [پمپ آتشنشانی] و [هوزریل آتشنشانی] می‌توانید مقالات مربوطه را در سایت مطالعه کنید.
استندپایپ‌ها نوعی شیر ایستاده ثابت هستند که بیشتر در داخل ساختمان‌های بلندمرتبه و فضاهای عمومی بزرگ نصب می‌شوند. این سیستم‌ها به‌عنوان خطوط انتقال آب برای آتش‌نشانان عمل می‌کنند و معمولاً در راه‌پله‌ها، لابی‌ها یا نقاط دسترسی اضطراری تعبیه می‌شوند.
در زمان بروز حریق، آتش‌نشانان می‌توانند شیلنگ خود را مستقیماً به استندپایپ متصل کنند و از آب موجود در شبکه داخلی ساختمان استفاده کنند. این روش، ضمن کاهش زمان واکنش، نیاز به کشیدن شیلنگ از طبقات پایین را از بین می‌برد و ایمنی عملیات را بهبود می‌بخشد.
در برخی مناطق، به‌جای استفاده از شیرهای ایستاده، از شیرهای دفنی استفاده می‌شود. این شیرها زیر سطح زمین نصب می‌شوند و فقط دریچه دسترسی آنها از بیرون قابل مشاهده است. شیر دفنی به‌ویژه در مکان‌هایی که ایمنی در برابر تصادف، سرما یا تخریب اهمیت دارد (مثل پارکینگ‌ها یا مسیرهای پرتردد) کاربرد دارد. برای دسترسی به آنها نیاز به آچار مخصوص و درپوش‌بردار وجود دارد.
نکته: در ایران گاهی از شیر دفنی به‌عنوان جایگزین اقتصادی شیرهای ایستاده استفاده می‌شود.
رنگ شیر آتشنشانی (Fire Hydrant) فقط جنبه زیبایی ندارد، بلکه اطلاعات مهمی درباره دبی جریان آب (Flow Rate)، نوع استفاده و حتی وضعیت عملکرد آن را منتقل می‌کند. این رنگ‌ها معمولاً بر اساس استاندارد NFPA 291 تعیین می‌شوند.
رنگ بدنه شیر آتشنشانی:
در اغلب کشورها، بدنه شیر به رنگ قرمز رنگ‌آمیزی می‌شود تا در مواقع اضطراری به‌راحتی دیده شود. البته در برخی مناطق از رنگ‌های دیگری برای کاربردهای خاص یا شرکت‌های مختلف خدماتی استفاده می‌شود.
رنگ کلاهک آتشنشانی:
بر اساس استاندارد NFPA 291، رنگ کلاهک (Top Bonnet یا Outlet Caps) نشان‌دهنده حداکثر دبی آب خروجی بر حسب گالن در دقیقه (GPM) است:
| رنگ کلاهک | دبی آب (GPM) | دبی تقریبی (لیتر/دقیقه) | سطح عملکرد |
|---|---|---|---|
| آبی روشن | بیش از 1500 GPM | بیش از 5678 لیتر/دقیقه | عالی |
| سبز | 1000 – 1499 GPM | 3785 – 5677 لیتر/دقیقه | خوب |
| نارنجی | 500 – 999 GPM | 1893 – 3784 لیتر/دقیقه | متوسط |
| قرمز | کمتر از 500 GPM | کمتر از 1892 لیتر/دقیقه | ضعیف |
این رنگ‌بندی به آتش‌نشانان کمک می‌کند که در لحظات بحرانی، سریعاً تصمیم بگیرند کدام شیر برای اتصال تجهیزات مناسب‌تر است.
(در مورد کپسول آتش نشانی پودر و گاز نیز مطالعه کنید.)
در ادامه جدولی از مهم‌ترین استانداردهای ملی و بین‌المللی که برای طراحی سیستم شیر آتشنشانی (Fire Hydrant System) مورد استفاده قرار می‌گیرند ارائه شده است:
| ردیف | نام استاندارد | کد استاندارد | سازمان تدوین‌کننده | حوزه کاربرد |
|---|---|---|---|---|
| 1 | بازرسی و نگهداری سیستم‌های حفاظت فعال | NFPA 25 | NFPA (آمریکا) | بازرسی، تست و نگهداری سیستم‌های آتشنشانی از جمله شیرهای آتشنشانی |
| 2 | کد جامع حفاظت در برابر آتش | NFPA 1 | NFPA (آمریکا) | الزامات کلی ایمنی و آتشنشانی ساختمان‌ها، شامل شیرهای آتشنشانی |
| 3 | شیرهای آتشنشانی زمینی | AWWA C502 | AWWA (انجمن آب آمریکا) | مشخصات طراحی، ساخت و تست شیرهای آتشنشانی زمینی |
| 4 | دبی و رنگ‌گذاری شیرهای آتشنشانی | NFPA 291 | NFPA (آمریکا) | روش تست دبی و فشار و رنگ‌گذاری شیرهای آتشنشانی |
| 5 | شیر آتشنشانی فلزی – نوع ستونی | BS EN 14384 | CEN (اروپا) / BSI (انگلیس) | مشخصات فنی شیرهای ایستاده برای فضای باز |
| 6 | استاندارد تجهیزات آتشنشانی قابل حمل | CAN/ULC-S521-21.3M | ULC (کانادا) | الزامات فنی برای عملکرد تجهیزات آتشنشانی از جمله شیرهای دستی |
| 7 | شیر آتشنشانی با اتصالات آتشنشانی DIN | DIN 3222 | DIN (آلمان) | طراحی و ابعاد اتصالات و شیرهای آتشنشانی طبق سیستم DIN |
| 8 | شیر آتشنشانی زمینی انگلیسی | BS 750 | BSI (انگلیس) | طراحی، اندازه، مواد و آزمایش‌های مورد نیاز برای شیرهای آتشنشانی زمینی |
| 9 | سیستم‌های آتشنشانی خارجی – استرالیا | AS 2419 | SAI Global (استرالیا) | طراحی، نصب و نگهداری سیستم‌های هیدرانت خارجی |
| 10 | شیر آتشنشانی دفنی | DIN EN 14339 | DIN / CEN | مشخصات فنی برای شیرهای آتشنشانی زیرزمینی |
| 11 | استاندارد فایر پنل – ژاپن | FP-009 | Japan Fire Equipment Inspection Inst. | مشخصات مربوط به عملکرد پنل‌ها و تجهیزات هیدرانت در ژاپن |
| 12 | طراحی شیرهای آتشنشانی در هند | IS 13039 | BIS (سازمان استاندارد هند) | طراحی و ساخت هیدرانت‌های زمینی در مناطق شهری |
| 13 | نصب تجهیزات آتشنشانی ثابت در هند | IS 3844 | BIS (سازمان استاندارد هند) | نصب و نگهداری تجهیزات هیدرانت و شیلنگ در ساختمان‌ها |
(از مطلب سیستم اطفا حریق آیروسل بازدید کنید.)
آریا کوپلینگ یکی از تولیدکنندگان شیر آتش نشانی در ایران است که فعالیت خود را از اواخر دهه‌ی هفتاد خورشیدی آغاز کرده است. از تجهیزات این شرکت ایرانی می‌توان به شیر آتش نشانی سیامی، شیر فشار شکن، شیرفلکه‌ی تنظیم فشار، شیر فلکه آتش نشانی و غیره اشاره کرد. این شرکت با هدف ارتقای ایمنی جان و مال انسان‌ها محصولاتی بسیار باکیفیت، کارآمد و مطمئن به بازار عرضه می‌کند. پیشنهاد می‌کنیم در فایرفایت با سیستم اطفا حریق آریاکوپلینگ بیشتر آشنا شوید.)
میراب یکی دیگر از تولیدکنندگان ایرانی شیرهای آتشنشانی است که فعالیت خود را از سال 1358 آغاز کرده است. از تولیدات این شرکت می‌توان به شیرهای پروانه‌ای، شیر کشویی، شیر کنترلی و غیره اشاره کرد. شیرهای آتش نشانی ایستاده‌ی میراب دارای جنس چدنی یا فولادی هستند و می‌توان از آنها برای سیالاتی مانند آب آشامیدنی و یا آب خام تا دمای 70 درجه‌ی سانتی‌گراد استفاده کرد.
شرکت AWG Fitting یکی از تولیدکنندگان برتر تجهیزات آتشنشانی و همینطور شیرِ آتش نشانی در کشور آلمان است که محصولات تولیدی آن در سراسر جهان از جمله ایران مورد توجه زیادی قرار گرفته است. شیر آتش نشانی برنجی awg یک تجهیز ایده‌آل برای استفاده در فرایند اطفای حریق است. از محصولات این شرکت آلمانی می‌توان به شیر اتش نشانی ایستاده محفظه تر و محفظه خشک، شیر آتشنشانی زاویه‌دار و شیر اتش نشانی زمینی اشاره کرد.
انتخاب و نصب صحیح شیر آتشنشانی، نقش بسیار مهمی در کارایی سیستم اطفای حریق دارد. توجه به ویژگی‌های فنی، شرایط محیطی، و استانداردهای ایمنی، موجب افزایش بهره‌وری و کاهش خطرات عملیاتی در هنگام وقوع حریق می‌شود.
در زمان انتخاب هیدرانت، عوامل زیر باید مورد بررسی قرار گیرد:
🛠 شرکت‌های تخصصی ایمنی و آتشنشانی می‌توانند قراردادهای دوره‌ای بازرسی، تست و نگهداری هیدرانت‌ها را ارائه دهند.
جمع‌بندی
شیر آتشنشانی یکی از حیاتی‌ترین اجزای سیستم‌های ایمنی در برابر حریق است که انتخاب، نصب و نگهداری صحیح آن تأثیر مستقیم در اثربخشی عملیات اطفای حریق دارد. شناخت تفاوت انواع شیرها از جمله محفظه تر، محفظه خشک و استندپایپ‌ها، به همراه توجه به استانداردهای فنی و شرایط محیطی، اولین گام برای طراحی یک سیستم ایمن و مؤثر است.
اگر در حال طراحی یا تجهیز یک سایت صنعتی، پروژه ساختمانی یا تأسیسات حساس هستید، کارشناسان ما در مجموعه آرات آماده‌اند تا شما را در انتخاب مناسب‌ترین شیر آتشنشانی و سایر تجهیزات ایمنی همراهی کنند.
