سیستم اطفا حریق بخشی جدایی‌ناپذیر از زیرساخت حفاظت در برابر حریق است. بر خلاف سیستم‌های اعلام حریق که وظیفه‌ی شناسایی و اعلام حریق را بر عهده دارند، سیستم‌های اطفاء حریق با استفاده از مواد خاموش‌کننده یا آب، نسبت به اطفای حریق اقدام می‌کند. برخی از این سیستم‌ها به صورت سقفی نصب می‌شوند و به آنها سیستم اطفا حریق سقفی گفته می‌شود که در ادامه بیشتر در مورد آنها صحبت خواهیم کرد.
آنچه در این مقاله می‌خوانید:
سیستم اطفا حریق سقفی چیست؟
سیستم اطفا حریق سقفی، یکی از رایج‌ترین و مؤثرترین انواع سیستم‌های خاموش‌کننده خودکار است که در سقف ساختمان‌ها نصب می‌شود و هنگام تشخیص آتش‌سوزی به‌صورت خودکار فعال می‌گردد. این سیستم‌ها معمولاً شامل اسپرینکلرها (Sprinkler) هستند و در انواع مختلفی مانند آبی، گازی، فومی یا پودری وجود دارند.
🔧 ویژگی‌های سیستم اطفا حریق سقفی
نصب در سقف: به‌صورت شبکه‌ای در سقف فضاهای مختلف تعبیه می‌شود.
عملکرد خودکار: با افزایش دمای محیط یا وجود دود، به‌طور خودکار فعال شده و شروع به پاشش ماده خاموش‌کننده می‌کند.
پوشش‌دهی گسترده: نواحی وسیعی را با تعداد کم نازل پوشش می‌دهد.
کاربرد وسیع: در مکان‌هایی مانند انبارها، سوله‌ها، ساختمان‌های تجاری، اداری و صنعتی استفاده می‌شود.
سیستم‌های اطفا حریق اتوماتیک یا سقفی زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند که آب خارج شده از اسپرینکلر می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری به تجهیزات یا منطقه وارد کند. از سیستم‌های اطفا حریق می‌توان به سیستم‌های گازی، ماده‌ی شیمیایی تر، پودر خشک و غیره اشاره کرد.
سیستم‌های اطفای حریق سقفی یکی از مؤثرترین روش‌های حفاظت فعال در برابر آتش‌سوزی به شمار می‌روند. این سیستم‌ها به محض تشخیص نشانه‌های اولیه حریق، به‌صورت خودکار فعال شده و با انتشار مواد خاموش‌کننده از گسترش آتش جلوگیری می‌کنند.
فرایند عملکرد سیستم به طور خلاصه شامل مراحل زیر است:
تشخیص آتش: اجزای داخلی سیستم مانند سنسورها، دود یا حرارت ناشی از آتش را شناسایی می‌کنند.
فعال‌سازی هشدار: بلافاصله پس از تشخیص، سیستم هشدار صوتی یا نوری به صدا درمی‌آید.
عملیات اطفا: مواد خاموش‌کننده از طریق نازل‌های سقفی پراکنده شده و شعله‌ها را پیش از گسترش، مهار می‌کنند.
سیستم‌های اطفا حریق سقفی از اجزای مختلفی تشکیل شده‌اند که همگی با هدف شناسایی سریع حریق و مقابله فعال با آن طراحی شده‌اند. عملکرد خودکار این سیستم‌ها به گونه‌ای است که حتی در نبود نیروی انسانی نیز می‌توانند وارد عمل شوند.
یکی از شناخته‌شده‌ترین انواع این سیستم‌ها، اسپرینکلر آتش‌نشانی است. با این حال:
اسپرینکلر مناسب همه محیط‌ها نیست. به عنوان مثال، در کارخانه‌هایی که از مایعات یا گازهای قابل‌اشتعال استفاده می‌شود، پاشیدن آب می‌تواند بی‌اثر یا حتی خطرناک باشد.
در چنین مواردی، استفاده از سیستم‌های دیگر مانند سیستم‌های گازی یا فومی به جای آب، راهکار بهینه‌تری برای اطفای حریق خواهد بود.
مزایای استفاده از سیستم اطفای حریق سقفی
سیستم‌های اطفای حریق سقفی، به‌ویژه انواع اتوماتیک آنها، یکی از مؤثرترین راهکارها برای محافظت از جان و مال افراد در برابر خطر آتش‌سوزی هستند. این سیستم‌ها ترکیبی از فناوری تشخیص سریع و عملیات خاموش‌سازی خودکار را ارائه می‌دهند که در لحظات حیاتی، بدون نیاز به مداخله انسان، وارد عمل می‌شوند.
کاهش وابستگی به نیروی انسانی: با عملکرد کاملاً خودکار، این سیستم‌ها بلافاصله پس از شناسایی حریق فعال می‌شوند و از اتلاف زمان جلوگیری می‌کنند.
افزایش ایمنی ساکنان: واکنش سریع و بدون نیاز به دخالت دستی، مانع از گسترش آتش شده و جان افراد را حفظ می‌کند.
مناسب برای فضاهای دور از دسترس: در مناطقی از ساختمان که دسترسی سریع ممکن نیست، سیستم‌های سقفی بهترین انتخاب هستند.
سرمایه‌گذاری هوشمندانه برای صنایع: در محیط‌هایی که با مواد قابل‌اشتعال یا تجهیزات حساس سر و کار دارند، این سیستم‌ها نه‌تنها محافظت مؤثری ایجاد می‌کنند، بلکه با توجه به مزایای عملکردشان، هزینه نصب آنها کاملاً مقرون‌به‌صرفه است.
در نهایت، انتخاب و نصب سیستم اطفای حریق سقفی، به‌ویژه از نوع اتوماتیک، گامی مؤثر در جهت ارتقاء ایمنی، کاهش خسارات و آمادگی در برابر بحران‌های آتش‌سوزی است.
به طور کلی 5 نوع اصلی سیستم اطفا حریق سقفیوجود دارد که همگی بر اساس ویژگی‌های محیط انتخاب می‌شوند و هر کدام از آنها ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند. در ادامه به معرفی این سیستم‌ها می‌پردازیم:
1. سیستم گازی (Gas System)
سیستم اطفا حریق گازی، مایعات اطفا حریق را ذخیره می‌کند که با نیتروژن تحت فشار قرار گرفته‌اند. این مایعات حاوی یک عامل شیمیایی به نام گاز FM200 است که سریعا آزاد می‌شود نت بلافاصله بتواند شعله‌های آتش را خاموش کند. از آنجایی که این سیستم‌ها از اب استفاده نمی‌کنند، می‌توانند برای اتاق‌هایی با تعداد زیادی تجهیزات الکتریکی مانند تابلو برق و یا به عنوان بخشی از سیستم اعلام حریق اتاق سرور مورد استفاده قرار گیرند.
سیستم اطفا حریق گازی یکی از انواع سیستم اطفا حریق سقفی است که به عنوان یک خاموش‌کننده‌ی غیررسانا می‌تواند جایگزین خوبی برای خاموش‌کننده‌های آبی، فوم یا پودر خشک باشد؛ گاز پخش شده از نازل‌های سیستم باعث قطع اکسیژن‌رسانی به حریق می‌شود و به این ترتیب آتش را خاموش می‌کند.
سیستم اطفا حریق گازی با پخش کردن گاز از نازل‌ها باعث خفه شدن آتش می‌شود و می‌تواند یک سیستم اطفا حریق مناسب برای اتاق سرور یا محل نگهداری از تجهیزات الکترونیکی باشد.
«در زمینه مقابله با آتش در صنایع حساس، مطالعه مقاله اطفا حریق پالایشگاه می‌تواند دید دقیق‌تری از راهکارهای تخصصی ارائه دهد.»
2. سیستم مه پاش (water mist System)
نصب اسپرینکلر یک روش خوب برای حفاظت از حریق در ساختمان‌های تجاری و همچنین در ساختمان‌های مسکونی یا به عنوان سیستم اطفا حریق خانگی است. با این حال این سیستم آب زیادی استفاده می‌کنند (تقریبا 55 لیتر در دقیقه در مقایسه با شلنگ آتش نشانی که 750 لیتر مصرف می‌کند). اسپرینکلرهای آتش‌نشانی همچنین برای ساختمان‌هایی که مجهز به تجهیزات حساس الکترونیک و اشیای قیمتی فاسد شدنی هستند، نیز می‌تواند مشکل‌ساز باشد و این باعث شده سیستم‌های مه پاش نیز گزینه‌ی جایگزین باشند.
سیستم‌های غبار آب یا مه‌پاش برای فضاهایی مناسب هستند که نمی‌توان از مقادیر زیادی آب برای اطفای حریق استفاده کرد. این سیستم های اطفا حریق سقفی نسبت به اسپرینکلر آتش ناشی، قطرات بسیار ریز آب را در فضا پخش می‌کنند. به این ترتیب یک لایه‌ی بخار مانند تشکیل می‌شود که مانع از رسیدن اکسیژن به آتش می‌شود و به سرعت دمای هوای منطقه‌ی آسیب‌دیده را کاهش می‌دهد. از آنجایی که این سیستم‌ها آب کمتری نسبت به اسپرینکلرهای آتش‌نشانی مصرف می‌کنند، می‌توان آنها را تا حدی یک روش اطفای حریق پایدار در نظر گرفت.
این سیستم‌ها همچنین پتانسیل استنشاق دود را به شدت کاهش می‌دهند. سیستم‌های اسپرینکلر سنتی ذرات بزرگ آب را تولید می‌کنند که باعث پخش شدن دود می‌شود. سیستم‌های مه‌پاش با محدودکردن گسترش دود می‌توانند میزان مرگ‌ومیر ناشی از استنشاق دود را کاهش دهند.
سیستم‌های مه‌پاش با پخش ذرات بسیار ریز آب، مانع از گسترش دود، خنک کردن محیط و اطفای حریق می‌شوند و می‌توانند جایگزین خوبی برای سیستم اسپرینکلر باشند.
(در صفحه‌ی سیستم اعلام حریق متعارف می‌توانید ضمن آشنایی با این سیستم‌ها نسبت به خرید آنها نیز اقدام کنید.)
3. سیستم اطفا حریق فوم سیلابی (Foam deluge systems)
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در اطفای حریق، حفاظت موثر از مناطقی است که در آن مایعات قابل‌اشتعال نگهداری می‌شود. سیستم‌های سیلابی فوم یا سیستم اطفا حریق اتوماتیک فوم، موثرترین ابزار برای کنترل چنین مکان‌هایی است. به همین خاطر، این نوع سیستم اطفا حریق سقفی معمولا در پالایشگاه‌ها، آشیانه‌ی هواپیما و انبارهای صنعتی نصب می‌شوند. وقوع حریق در این محیط‌ها می‌تواند به سرعت گسترش پیدا کند. بنابراین، سیستم اطفا حریق فوم برای کاربردهای سریع و گسترده‌ی مواد خاموش‌کننده طراحی شده‌اند و البته به صورت فوم آتش نشانی نیز در دسترس هستند.
سیستم‌های سیلابی فوم، ترکیبی از فوم و آب هستند تا به سرعت مایعات قابل‌اشتعال در حال سوختن را کنترل و سطح محل را خنک کنند. قوام فوم باعث می‌شود یک لایه‌ی ضخیم پتو مانند روی آتش را بپوشاند و مانع از رسیدن اکسیژن به آن شود. این لایه همچنین مانع از انتشار گازهای قابل‌اشتعال ناشی از سوختن آتش می‌شود و به طور موثری شعله‌ها را خاموش می‌کند.
سیستم اطفا حریق فوم را می‌توان در پالایشگاه‌ها و سایر مناطقی که از مایعات قابل‌اشتعال نگهداری می‌شود، نصب کرد. این سیستم‌ها با پخش لایه‌ای از فوم سطح آتش را خفه می‌کنند و مانع از گسترش دود و گازهای اتشعال‌پذیر ناشی از آن می‌شوند.
یکی دیگر از انواع سیستم اطفا حریق که به صورت سقفی نصب می‌شود، سیستم پودر خشکاست که بسیار موثر و سریع است. ویژگی خاموش‌کنندگی سریع ابر پودری به خاطر اثر خفه‌کنندگی و اثر ضدکاتالیزوری آن است که یک مداخله‌ی شیمیایی در فرایند احتراق به شمار می‌آید. پودرهاش خشک عمدتا از نمک‌های غیرآلی غیرسمّی مخلوط با مواد ضد آب و ضد ریزش تشکیل شده‌اند و برای خاموش کردن آتش‌سوزی مواد جامد، مایع یا گاز و آتش‌سوزی فلزات مورد استفاده قرار می‌گیرند. این پودرها به صورت کپسول آتش نشانی پودر و گاز نیز در دسترس هستند.
سیستم‌های بزرگ خاموش‌کننده‌ی پودری برای محافظت از محیط‌های بزرگتر استفاده می‌شوند؛ یک محفظه‌ی مرکزی از جنس فولاد ضدفشار برای نگهداری از پودر وجود دارد که برای تمام مناطق تحت پوشش پودر ارائه دهد.
سیستم های کوچکتر اطفا حریق سقفی پودر به صورت سیستم اطفا حریق مخازن سقف شناور نیز برای اجسام با محدوده‌ی حفاظتی کوچکتر پیشنهاد می‌شوند. طراحی و ابعاد این سیستم‌های خاموش‌کننده پودری برای چندین مورد مشابه استانداردسازی شده است و در نتیجه هزینه‌های آنها نیز به حداقل می‌رسد.
پودر خشک نیز یکی از دیگر از مواد خاموش‌کننده است که به صورت کپسول و یا سیستم اطفا حریق سقفی برای مناطق بزرگ یا کوچک طراحی می‌شود.
(در مورد درب ضد حریق نیز در فایرفایت مطالعه کنید.)
جدول مقایسه انواع سیستم اطفا حریق سقفی
ویژگی‌ها
سیستم گازی
سیستم مه‌پاش
سیستم فوم سیلابی
سیستم پودری
نوع ماده اطفا
گاز بی‌اثر یا شیمیایی
ذرات بسیار ریز آب
فوم (آب + کف فعال)
پودر خشک شیمیایی
اثرگذاری بر روی شعله
خنثی‌سازی اکسیژن یا حرارت
خنک‌سازی و جابه‌جایی اکسیژن
خنک‌سازی + ایجاد لایه عایق
قطع واکنش زنجیره‌ای سوختن
میزان آسیب به تجهیزات
بسیار کم
کم
متوسط تا زیاد
زیاد (خوردگی، نفوذ پودر)
مناسب برای تجهیزات الکترونیکی
بله
بله
خیر
خیر
سرعت عملکرد
بسیار سریع
سریع
سریع
سریع
نیاز به درزبندی فضا
بله
گاهی بسته به نوع سیستم
خیر
خیر
احتمال آسیب به افراد
در صورت تخلیه ناگهانی بالا
بسیار کم
نسبتاً بالا (در تماس مستقیم)
بالا (استنشاق پودر)
هزینه اجرا و نگهداری
بالا
بالا
متوسط تا بالا
متوسط
مناسب برای چه نوع حریق‌هایی؟
الکتریکی، مایعات قابل اشتعال
فضاهای حساس و بسته
سوخت‌های مایع و سطحی
حریق‌های کلاس A، B، C
نیاز به تمیزکاری پس از اطفا
تقریباً ندارد
بسیار کم
زیاد (باقی‌ماندن فوم)
بسیار زیاد
نکات مهم در طراحی و اجرای سیستم سقفی
ارزیابی خطر آتش: نوع مواد قابل اشتعال، کاربری فضا و احتمال وقوع آتش‌سوزی باید بررسی شود.
انتخاب نوع سیستم: با توجه به حساسیت تجهیزات، بودجه و الزامات فنی.
تبعیت از استانداردها: مانند NFPA 13 برای اسپرینکلر یا NFPA 2001 برای سیستم‌های گازی.
تست و راه‌اندازی: پیش از بهره‌برداری، سیستم باید با آب یا گاز تست شود.
بازرسی دوره‌ای: اطمینان از عملکرد صحیح سیستم در بلندمدت.
خطاهای رایج در اجرای سیستم‌های سقفی
عدم توجه به ظرفیت مخازن و پمپ‌ها
استفاده از نازل‌های نامناسب یا غیراستاندارد
طراحی بدون در نظر گرفتن تقسیم‌بندی فضا (زون‌بندی)
نداشتن برنامه نگهداری دوره‌ای
چه زمانی به سیستم اطفا حریق سقفی نیاز است؟
سیستم‌های اطفای حریق در ساختمان‌هایی نصب می‌شوند که ممکن است اسپرینکلر موثرترین روش برای حفاظت در برابر حریق نباشد؛ برای مثال اتاق‌هایی که مجهز به تعداد زیادی تجهیزات الکتریکی هستند و یا مکان‌هایی که در آنها مواد قابل‌اشتعالی مانند نفت و گازوئیل نگهداری می‌شود و آب نمی‌تواند روش موثری برای اطفای حریق باشد.
اگرچه از نظر قانونی هیچ الزاماتی برای نصب این سیستم‌ها تعیین نشده است اما صاحبان امکلاک تجاری یا مسکونی و غیره می‌توانند با ارزیابی احتمال خطر حریق، نسبت به نصب این سیستم‌ها اقدام کنند. با انتخاب بهترین گزینه، لازم است بدانید سیستم‌های حفاظت در برابر حریق فعال و غیرفعال در کنار هم برای خاموش کردن شعله‌ها و حریق عمل می‌کنند و باعث کاهش خسارات جانی و مالی ناشی از حریق می‌شوند.
سیستم‌های اسپرینکلر نمی‌توانند برای اطفای همه‌ی آتش‌سوزی‌ها مناسب باشند و به همین خاطر لازم است بسته به محیط و مواد تحت حفاظت از سیستم اطفا حریق سقفیمناسب استفاده شود.
همانطور که در این مطلب گفتیم، سیستم‌های اطفا حریق سیستم‌هایی برای سرکوب یا خاموش کردن حریق در محل هستند. سیستم‌های اطفا حریق انواع مختلفی دارند و متفاوت از سیستم اسپرینکلر هستند. اسپرینکلر آتش‌نشانی معمولا از حجم بالای آب برای خاموش کردن یا کنترل آتش استفاده می‌کنند و این مساله می‌تواند باعث آسیب رسیدن به مواد یا تجهیزات موجود در محل شود.
در مقابل سیستم‌های اطفا حریق سقفی از عوامل خاموش کننده‌ی دیگری استفاده می‌کنند. این عوامل خاموش‌کننده شامل گاز، مواد شیمیایی، پودر و غیره می‌شوند که در این مطلب به آنها اشاره کردیم. هدف از نصب سیستم اطفا حریق سقفی این است که پیش از اینکه آتش فرصتی برای رشد و گسترش پیدا کند، فعال شده و خسارات احتمالی را به حداقل برساند.
در نهایت اینکه مرکز اعلام حریق آرات به عنوان یکی از ارائه‌دهندگان انواع سیستم‌های اعلام حریق ایرانی و خارجی، سیستم‌های اطفا حریق، کپسول آتش نشانی و تجهیزات اعلام حریق فعالیت می‌کند. برای خرید تجهیزات و سیستم‌های مورد نظر خود می‌توانید با کارشناسان این مرکز تماس بگیرید و قیمت سیستم‌های مختلف را نیز در صفحه‌ی لیست قیمت تجهیزات اعلام حریق مشاهده کنید.
