تاریخ به روز رسانی مطلب: 25 مرداد 1404
اگر میزان دود ناشی از آتش‌سوزی افزایش یابد، حتی اگر خود آتش هنوز قابل مشاهده نباشد، دتکتور دود قادر است این افزایش دود را تشخیص داده و هشدار لازم را صادر کند. این قابلیت باعث می‌شود سیستم اعلام حریق در مراحل اولیه آتش‌سوزی وارد عمل شود و زمان کافی برای واکنش سریع و پیشگیری از خسارات جانی و مالی فراهم گردد.
در ادامه، قصد داریم به بررسی بیشتر دتکتور دود بپردازیم و انواع مختلف آن را معرفی کنیم.
دتکتور دود (Smoke Detector) یا کاشف دود یکی از انواع دتکور اعلام حریق است که برای شناسایی سریع دود ناشی از آتش‌سوزی طراحی شده است.
دتکتور دود با شناسایی افزایش میزان دود، سیگنال هشدار خود را به پنل مرکزی سیستم اعلام حریق ارسال می‌کند. پنل متناسب با سطح غلظت دود، آژیرها و فلاشرها را فعال کرده و ساکنین را از خطر مطلع می‌سازد. در صورت لزوم، سیستم اطفا حریق نیز به‌طور خودکار وارد عمل می‌شود تا از گسترش آتش‌سوزی جلوگیری کند.
از آن‌جایی که استنشاق دود، یکی از عوامل اصلی خفگی و مرگ در آتش‌سوزی‌هاست، استفاده از دتکتور دود می‌تواند نقش بسیار مؤثری در حفاظت از جان افراد داشته باشد.
دتکتور دود فوتوالکتریک یکی از انواع رایج دتکتورهای دود در سیستم‌های اعلام حریق است که عملکرد آن مبتنی بر تکنولوژی نوری است. در این دتکتور، یک پرتو نور به سمت محفظه‌ای داخل دستگاه تابانده می‌شود. وقتی دود وارد محفظه شود، ذرات دود نور را پراکنده می‌کنند و این تغییر مسیر نور به‌عنوان سیگنال هشدار به پنل مرکزی سیستم اعلام حریق منتقل می‌شود.
دتکتورهای فوتوالکتریک به‌ویژه در شناسایی آتش‌هایی که دود قابل رؤیت تولید می‌کنند، بسیار مؤثر هستند؛ مانند سوختن مواد جامد نظیر چوب، کاغذ و پلاستیک. با این حال، این دتکتورها حساسیت کمتری نسبت به آتش‌هایی دارند که دود کمی تولید می‌کنند یا ناشی از سوختن مایعات و گازهای قابل اشتعال هستند.
معمولاً این دتکتورها در فضاهای بسته نصب می‌شوند؛ مانند اتاق‌های خواب، سالن‌های پذیرایی، راهروها، انبارها و کارگاه‌های تولیدی، جایی که احتمال بروز آتش‌سوزی با دود قابل رؤیت بالاست.
دتکتور یونیزاسیون یکی از قدیمی‌ترین و پرکاربردترین مدل‌های دتکتور دود است و به‌طور ویژه برای تشخیص دودهایی طراحی شده که به سرعت در فضا پخش می‌شوند؛ مانند دود حاصل از سوختن پلاستیک که نازک و تیز است.
درون این دتکتور یک محفظه کوچک قرار دارد که حاوی مقدار بسیار کمی ماده‌ی رادیواکتیو است. این ماده جریان الکتریکی خفیفی بین دو نقطه در محفظه ایجاد می‌کند. وقتی دود وارد محفظه شود، این جریان مختل می‌شود و دتکتور متوجه حضور دود در فضا می‌شود و بلافاصله آژیر هشدار را فعال می‌کند.
دتکتور دود نقطه‌ای یکی از رایج‌ترین و پراستفاده‌ترین انواع دتکتورهای دود است که برای تشخیص حضور دود در یک ناحیه محدود (نقطه‌ای خاص) طراحی شده است. این نوع دتکتور معمولاً روی سقف یا دیوار نصب می‌شود و به‌صورت مداوم کیفیت هوای اطراف خود را بررسی می‌کند. به محض تشخیص ذرات دود، سیگنال هشدار به پنل مرکزی ارسال می‌شود.
پوشش محدود: فقط محیط نزدیک خود را تحت پوشش قرار می‌دهد.
نصب ساده: به‌راحتی روی سقف در فواصل معین قابل نصب است.
اتصال به سیستم اعلام حریق: هم در سیستم‌های متعارف (Conventional) و هم در سیستم‌های آدرس‌پذیر (Addressable) قابل استفاده است.
سیگنال‌دهی سریع: در تشخیص آتش‌سوزی‌های آغازین عملکرد خوبی دارد.
قیمت مناسب نسبت به دتکتورهای پیشرفته‌تر
مناسب برای اغلب محیط‌های بسته مثل اتاق‌ها، راهروها و فضاهای اداری
نگهداری آسان و تعویض سریع
تنوع در برندها و تکنولوژی (نوری، یونی یا ترکیبی)
پوشش محدود؛ در فضاهای بزرگ نیاز به تعداد بیشتری از این نوع دتکتور است
حساسیت به گرد و غبار و آلودگی ممکن است باعث هشدارهای کاذب شود
مناسب نبودن برای محیط‌های باز یا با تهویه سنگین
دتکتور دود نقطه‌ای، به‌دلیل سادگی، قیمت مناسب و عملکرد مؤثر در فضاهای بسته، یکی از پرکاربردترین اجزای سیستم‌های اعلام حریق به‌شمار می‌رود. اگر طراحی سیستم اعلام حریق برای فضاهای معمولی مانند اتاق‌های اداری یا مسکونی مدنظر باشد، این نوع دتکتور یکی از بهترین گزینه‌هاست.
بیم دتکتور یا دتکتور دود خطی (Beam Smoke Detector) نوعی دتکتور دود است که برای فضاهای وسیع و بزرگ طراحی شده است. برخلاف دتکتورهای دود نقطه‌ای که دود را در یک نقطه خاص شناسایی می‌کنند، بیم دتکتور با استفاده از یک پرتو نور، دود را در یک مسیر خطی شناسایی می‌کند.
در این سیستم، یک واحد فرستنده و یک واحد گیرنده به‌صورت موازی در دو نقطه مختلف نصب می‌شوند و پرتو نوری بین این دو واحد ارسال می‌شود. زمانی که دود وارد مسیر پرتو می‌شود، بخشی از نور پراکنده شده و گیرنده قادر به شناسایی کاهش شدت نور می‌شود. این کاهش شدت نور به‌عنوان سیگنال هشدار به سیستم اعلام حریق ارسال می‌شود.
ویژگی‌ها و کاربرد بیم دتکتور:
مناسب برای فضاهای وسیع: بیم دتکتورها برای محیط‌هایی مانند انبارها، سالن‌های بزرگ، سوله‌ها، استادیوم‌ها، و حتی فرودگاه‌ها که ممکن است نیاز به پوشش بزرگ‌تری داشته باشند، ایده‌آل هستند.
حساسیت بالا: این دتکتورها می‌توانند دود را از مسافت‌های زیاد شناسایی کنند و برای فضاهایی که نمی‌توان از دتکتورهای دود نقطه‌ای استفاده کرد، گزینه مناسبی هستند.
پوشش‌دهی وسیع: بیم دتکتورها می‌توانند مساحت‌های وسیعی را تحت پوشش قرار دهند، که این ویژگی آنها را به انتخابی مناسب برای محیط‌های بزرگ تبدیل می‌کند.
این دتکتورها معمولاً در محیط‌هایی که فضای بزرگ دارند و نیاز به پوشش وسیعی از لحاظ ایمنی دارند، کاربرد دارند.
دتکتور دود کانالی (Channel Smoke Detector) یکی از انواع دتکتورهای دود است که به‌طور خاص برای محیط‌هایی طراحی شده است که نیاز به سیستم‌های اعلام حریق با پوشش گسترده دارند. این نوع دتکتور برای شناسایی دود در فضاهای بلند یا کانال‌های تهویه مناسب است.
دتکتور دود کانالی از یک سیستم لوله‌کشی استفاده می‌کند که از طریق آن دود به دستگاه منتقل می‌شود. در این سیستم، یک لوله یا کانال به دتکتور دود متصل است و دود وارد لوله می‌شود. سپس دتکتور از طریق حسگرهای خاص خود که در طول کانال قرار دارند، دود را شناسایی کرده و هشدار می‌دهد. این دستگاه معمولاً برای فضاهایی که به‌سختی می‌توان از دتکتورهای دود نقطه‌ای استفاده کرد، مانند کانال‌های تهویه یا فضاهای بلند با سقف‌های بسیار مرتفع، کاربرد دارد.
پوشش وسیع: این نوع دتکتور می‌تواند مساحت‌های بزرگ و بلند را تحت پوشش قرار دهد، به‌ویژه در فضاهایی که امکان نصب دتکتورهای دود معمولی وجود ندارد.
مناسب برای محیط‌های خاص: دتکتور دود کانالی معمولاً در سیستم‌های تهویه مطبوع، تونل‌ها، انبارهای بزرگ و سالن‌های صنعتی نصب می‌شود.
نصب و نگهداری آسان: به دلیل ساختار ساده سیستم کانالی، نصب و نگهداری این نوع دتکتورها معمولاً راحت‌تر از دتکتورهای دود نقطه‌ای است.
سیستم‌های تهویه و کانال‌های هوای بزرگ
سالن‌های صنعتی و سوله‌ها
فضاهای دارای سقف‌های بلند یا ساختارهای پیچیده
انبارها و فضاهای با تجهیزات سنگین و سیستم‌های تهویه گسترده
این دتکتورها به‌ویژه برای محیط‌هایی که در آنها نیاز به پوشش‌دهی گسترده و شناسایی دود در نقاط مختلف وجود دارد، بسیار مناسب هستند.
دتکتور دود مکشی (Aspirating Smoke Detector) نوعی دتکتور دود است که از سیستم مکش برای شناسایی دود استفاده می‌کند. برخلاف دتکتورهای دود نقطه‌ای که دود را از محیط اطراف خود تشخیص می‌دهند، دتکتورهای دود مکشی از طریق یک سیستم لوله‌کشی یا کانال مکش هوا، دود را به سمت حسگر خود می‌کشند و سپس آن را شناسایی می‌کنند.
در این سیستم، هوا از محیط اطراف از طریق لوله‌ها یا سوراخ‌های کوچک وارد دستگاه می‌شود. این هوا توسط یک سیستم مکش (پمپ) به داخل دستگاه کشیده می‌شود، جایی که حسگرهای خاص دود را شناسایی می‌کنند. وقتی ذرات دود وارد دستگاه می‌شوند، حسگرها آنها را شناسایی کرده و به سیستم هشدار ارسال می‌کنند. این نوع دتکتورها معمولاً برای محیط‌هایی استفاده می‌شوند که نیاز به حساسیت بالا دارند و ممکن است دود به‌طور مستقیم قابل مشاهده نباشد.
حساسیت بالا: به دلیل سیستم مکشی که به‌طور مداوم هوای محیط را از طریق لوله‌ها می‌کشد، این دتکتورها قادرند حتی کمترین میزان دود را شناسایی کنند. بنابراین، در فضاهایی که نیاز به حساسیت زیاد برای تشخیص دود وجود دارد، این دتکتورها بسیار موثر هستند.
پوشش‌دهی وسیع: دتکتور دود مکشی می‌تواند مساحت‌های بزرگی را پوشش دهد و حتی در فضاهای با سقف‌های بلند یا پیچیده عملکرد خوبی داشته باشد.
پیش‌بینی دقیق: این دتکتورها می‌توانند دود را در مراحل اولیه آتش‌سوزی شناسایی کنند، پیش از اینکه دود به اندازه‌ای زیاد شود که دیگر قابل مشاهده باشد.
فضاهای صنعتی و تجاری بزرگ: مانند کارخانه‌ها، انبارها، و سالن‌های تولیدی که نیاز به شناسایی دقیق دود در مراحل اولیه دارند.
سیستم‌های تهویه: این دتکتورها به‌خوبی در سیستم‌های تهویه و کانال‌های هوای بزرگ کاربرد دارند.
مکان‌های با شرایط خاص: مانند اتاق‌های سرور، اتاق‌های کنترل، و دیگر فضاهای حساس که در آنها نیاز به شناسایی زودهنگام دود وجود دارد.
دتکتور دود مکشی برای فضاهایی که نیاز به شناسایی دقیق و زودهنگام دود دارند، گزینه‌ای ایده‌آل است. حساسیت بالا و توانایی پوشش‌دهی وسیع این دتکتورها باعث شده تا در محیط‌های پیچیده و بزرگ به‌طور گسترده مورد استفاده قرار گیرند.
دتکتور دود متعارف (Conventional Smoke Detector) یکی از رایج‌ترین انواع دتکتورهای دودی است که در سیستم‌های اعلام حریق متعارف استفاده می‌شود. این نوع دتکتور برای محیط‌هایی طراحی شده که از پنل‌های کنترل متعارف استفاده می‌کنند و عملکرد ساده‌تری نسبت به مدل‌های پیشرفته‌تر دارد.
از آن‌جایی که بسیاری از سیستم‌های اعلام حریق در ایران بر پایه‌ی ساختار متعارف طراحی و تولید می‌شوند، بخش زیادی از دتکتورهای دودی موجود در بازار نیز از نوع متعارف هستند. به‌همین دلیل این مدل، انتخابی مقرون‌به‌صرفه و در دسترس برای پروژه‌های ساختمانی و تجاری است که نیاز به پوشش ایمنی استاندارد دارند.
شایان ذکر است که نوع سیستم اعلام حریق (متعارف یا آدرس‌پذیر) تأثیری در شیوه‌ی تشخیص دود ندارد؛ چرا که دسته‌بندی دتکتورها از نظر عملکرد، موضوعی مجزا و فنی‌تر است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
برخی از برندهای معتبر ایرانی تولیدکننده دتکتور دود متعارف عبارت‌اند از:
زیتکس، سنس، تسلا، آریاک، ایمن گارد و سایان.
سیستم اعلام حریق متعارف، یکی از ساده‌ترین و رایج‌ترین انواع سیستم‌های اعلام حریق است. در این سیستم، هر بخش یا ناحیه (Zone) از ساختمان به‌صورت مجزا به پنل مرکزی متصل می‌شود. در صورت بروز حریق، پنل فقط ناحیه‌ای که هشدار داده را مشخص می‌کند، اما مکان دقیق وقوع حادثه را نشان نمی‌دهد. این سیستم به‌دلیل سادگی، هزینه پایین و سهولت نصب، گزینه‌ای مناسب برای ساختمان‌های کوچک تا متوسط محسوب می‌شود.
دتکتور دود آدرس‌پذیر (Addressable Smoke Detector) نوعی از کاشف‌های دود است که در سیستم‌های اعلام حریق آدرس‌پذیر استفاده می‌شود. این دتکتورها، علاوه بر تشخیص دود، دارای یک آدرس یا شناسه منحصر‌به‌فرد هستند که به پنل مرکزی اعلام حریق اجازه می‌دهد محل دقیق وقوع دود یا حریق را شناسایی و نمایش دهد.
با گسترش استفاده از سیستم‌های آدرس‌پذیر در پروژه‌های ساختمانی بزرگ‌تر و پیشرفته‌تر در ایران، کاربرد این نوع دتکتور نیز افزایش یافته است. اما همچنان در برخی پروژه‌ها، به‌جای استفاده از دتکتورهای آدرس‌پذیر، از دتکتورهای معمولی یا متعارف در کنار ماژول‌های تبدیل استفاده می‌شود که این روش می‌تواند از دقت و سرعت سیستم بکاهد.
نکته قابل توجه این است که نوع سیستم (متعارف یا آدرس‌پذیر) تنها در نحوه مدیریت و گزارش‌دهی حریق تفاوت دارد و مکانیزم تشخیص دود در هر دو نوع دتکتور می‌تواند یکسان باشد.
دتکتورهای آدرس‌پذیر برای پروژه‌هایی مناسب‌اند که نیاز به دقت بالا در شناسایی محل حریق، گزارش‌گیری دقیق، و قابلیت‌های بیشتر کنترلی دارند.
دتکتور دود وایرلس یا بی‌سیم (Wireless Smoke Detector) نوعی آشکارساز دود است که بدون نیاز به کابل‌کشی، از طریق امواج رادیویی یا وای‌فای با پنل مرکزی سیستم اعلام حریق ارتباط برقرار می‌کند. این ویژگی، نصب سریع‌تر و ساده‌تر دتکتور را به‌ویژه در ساختمان‌هایی که امکان کابل‌کشی ندارند یا پروژه‌هایی که به‌دنبال صرفه‌جویی در زمان نصب هستند، ممکن می‌سازد.
عملکرد دتکتور وایرلس مشابه دتکتورهای سیمی است؛ با این تفاوت که داده‌ها و هشدارهای خود را به‌صورت بی‌سیم به پنل اعلام حریق ارسال می‌کند. در صورت تشخیص دود ناشی از آتش‌سوزی، این دتکتور بلافاصله سیگنال هشدار را به پنل می‌فرستد تا اقدامات بعدی فعال شود.
دتکتورهای بی‌سیم گزینه‌ای مناسب برای پروژه‌های بازسازی، ساختمان‌های تاریخی، و فضاهایی هستند که محدودیت اجرایی در سیم‌کشی دارند.
دتکتور دود باید دارای استانداردهای ایمنی معتبر مانند EN14604. باشد. همچنین، بهتر است دستگاه را پیش از خرید تست کنید تا اطمینان حاصل کنید که درست کار می‌کند. اگر از دتکتورهای دود با باطری استفاده می‌کنید، مطمئن شوید که به طور دوره‌ای باطری را تعویض کرده و دستگاه را تمیز نگه دارید. قبل از نصب دتکتورهای دود، دستورالعمل نصب تولید کننده را به دقت مطالعه کنید و آن را به طور صحیح نصب نمایید. از مدت ضمانت دستگاه مطلع شوید و تضمین کیفیت و عملکرد آن را از فروشنده یا تولیدکننده بخواهید.
بهتر است دتکتور دود را به طور دوره ای تست کنید تا اطمینان حاصل کنید که هنوز به درستی عمل می‌کند. با رعایت این نکات، می‌توانید یک دتکتور دود مناسب برای محیط خود انتخاب کرده و به ایمنی خانه یا محیط کاری‌تان بیفزایید.
خرید یک دتکتور دود برای ایمنی خانه یا محیط کاری بسیار مهم است. این دستگاهها به منظور تشخیص زودهنگام دود و جلوگیری از وقوع حریق و احتمال وقوع خسارت جدی برای زندگی و مال افراد کاربرد دارند. در هنگام خرید دتکتورهای دود، به موارد زیر توجه کنید:
دتکتورهای دود بر اساس فناوری‌های مختلفی مانند یونیزاسیون، نیمه‌هادی و اپتیکی ساخته می‌شوند. دتکتورهای اپتیکی به طور عمده برای محیط‌های خانگی استفاده می‌شوند زیرا برای تشخیص دودهای سبک (مانند دود آشپزخانه) بسیار حساس هستند. حساسیت دتکتور به میزان تشخیص دود بستگی دارد. بهتر است یک دتکتور دود با حساسیت مناسب انتخاب کنید که بتواند به سرعت به تغییرات کوچک در میزان دود واکنش نشان دهد.
دتکتور دود می‌تواند از طریق صداهای هشدار، نورهای ال ای دی یا ارسال پیام به تلفن همراه هشدار دهد. انتخاب یک دتکتور با ویژگی‌های هشدار مورد نیاز شما بستگی به ترجیحات شخصی دارد. دتکتورهای دود معمولاً با باطری یا منبع تغذیه از طریق شبکه برق عمل می‌کنند. دتکتورهایی که قابلیت اتصال به شبکه برق را دارند، نیازی به تعویض مداوم باطری ندارند. تعداد دتکتورهای دودی که نیاز دارید، به مساحت و ترتیبات فیزیکی محیطتان بستگی دارد. در نظر داشته باشید که حداقل یک دتکتور در هر طبقه و نزدیک اتاق‌های خواب نصب شود.
قیمت دتکتورهای دود می‌تواند تحت تاثیر مجموعه‌ای از عوامل قرار گیرد. در زیر تعدادی از این عوامل را برای شما تشریح می‌کنیم:
نوع و فناوری: نوع فناوری استفاده شده در دتکتور دود تاثیر زیادی بر قیمت دارد. به عنوان مثال، دتکتورهای دود اپتیکی معمولاً گران‌تر از دتکتورهای یونیزاسیون هستند، زیرا فناوری اپتیکی دقیق‌تر و حساس‌تر است.
کیفیت ساخت و برند دتکتور دود: برندهای معتبر و معروف معمولاً محصولات با کیفیت تر و اعتماد‌پذیرتری ارائه می‌دهند، اما ممکن است قیمت آنها بالاتر باشد.
حساسیت و ویژگی‌ها: دتکتور دود با حساسیت بیشتر و ویژگی‌های هشدار پیشرفته تر معمولاً هزینه بیشتری دارد. به عنوان مثال، دتکتورهای دودی که قابلیت تشخیص دودهای سبک را دارند، معمولاً از دیگر دتکتورها گران‌تر هستند.
منبع تغذیهدتکتور دود: با منبع تغذیه باتری ممکن است ارزانتر باشد، اما به هزینه تعویض دوره‌ای باتری نیاز دارد. دتکتورهای با منبع تغذیه از طریق شبکه برق ممکن است هزینه بیشتری داشته باشند، اما نیازی به تعویض باتری ندارند.
قابلیت هشدار دهی دتکتور دود با قابلیت هشدار دهی به صورت صوتی، نوری یا حتی از طریق ارسال پیام به تلفن همراه، ممکن است هزینه بیشتری داشته باشد.
ویژگی‌های اضافی: ویژگی‌های اضافی مانند قابلیت اتصال به سیستم‌های امنیتی دیگر، قابلیت اتصال به اتوماسیون خانه هوشمند، ویژگی‌های خاص برای محیط‌های خاص و… همچنین می‌توانند منجر به افزایش قیمت دتکتور دود شوند.
ضمانت و خدمات پس از فروش دتکتور دود: برخی از برندها ممکن است خدمات پس از فروش، تعمیر و ضمانت بهتری را ارائه دهند که ممکن است قیمت را افزایش دهد.
تأثیرات بازار: عوامل بازاری مانند رقابت و تقاضا و عرضه هم می‌توانند بر قیمت دتکتورهای دود تأثیر بگذارند.
