معرفی انواع دتکتور دودی: (Smoke Detector) یا کاشف دود چیست؟

دتکتورهای دودی (Smoke Detector) تجهیزات الکترونیکی تشخیص دود حاصل از حریق هستند که در سیستم اعلام حریق از اهمیت زیادی برخوردارند. استنشاق دود یکی از علل اصلی خفگی و مرگ در آتش‌سوزی‌ها است. دتکتور دود نصب شده در یک محل از ساکنان آن در برابر چنین خطراتی محافظت می‌کند. آشکارساز دودی با تشخیص زودهنگام دود در محل سیستم اعلام حریق را فعال کرده و از خطرات احتمالی جلوگیری می‌کند.

در این مطلب به بررسی دتکتورهای دود نقطه‌ای و دتکتور دود یونیزاسیون و عواملی که بر عملکرد آن تاثیر می‌گذارند یا باعث اختلال آن می‌شوند، می‌پردازیم. لازم به ذکر است نکات اصلی در مورد دتکتورهای دودی و نصب و راه‌اندازی آنها مطابق با استانداردهای ملی حفاظت از آتش است و فرآیند نصب نیز باید مطابق با دستورالعمل‌ها و قوانین مراجع دارای صلاحیت از جمله سازمان آتش‌نشانی باشد.

عملکرد دتکتورهای دودی اعلام حریق

برای درک درست از عملکرد دتکتورهای دودی لازم است ترکیب و ساختار آن را بشناسید. آتش‌سوزی در مراحل اولیه‌ی خود با دود همراه است. تراکم و رنگ دود بستگی به نوع موادی که می‌سوزد، دارد. تفاوت موادی که سوخته می‌شود منجر به تولید ذرات معلق با اندازه‌های متفاوت می‌شود.

به طور کلی آتش‌هایی که داغ‌تر هستند ذرات ریز دود ایجاد می‌کنند و برعکس، آتش‌هایی با حرارت کمتر، ذرات دود بزرگ‌تر تولید می‌کنند.

دتکتور های دودی و دتکتور های حرارتی می‌توانند در شرایط مختلف بسته به نوع آتش سوزی، زودتر از وقوع حریق آگاه شوند و از بروز هزینه های مالی و جانی جبران ناپذیر جلوگیری کنند.

انواع مختلف دتکتور دودی اعلام حریق

دتکتورهای دودی یکی از پراستفاده‌ترین دتکتورها در سیستم اعلام حریق هستند. این دتکتورها از نظر ساختار و نحوه‌ی عملکرد به دو دسته‌ی یونیزه (یونیزاسیون) و فوتوالکتریک تقسیم می‌شوند. تفاوت این دتکتورها در محفظه‌ی تشخیص آنهاست که روش متفاوتی برای تشخیص ذرات مرئی و نامرئی حاصل از آتش‌سوزی دارند.

دتکتور دودی فوتوالکتریک

دتکتورهای دودی فوتوالکتریک (نوری یا اپتیکال) برای آتش‌هایی مناسب هستند که دارای دود قابل رویت است؛ از جمله آتش حاصل از سوختن چوب، کاغذ، پلاستیک و کارتن. این دتکتورها در برابر آتش حاصل از مایعات و گازهای قابل اشتعال حساسیت بسیار کمتری دارند و برای این موارد مناسب نیستند (برای مثال آتش حاصل از سوختن الکل و بنزین).

محل مناسب برای نصب دتکتورهای دودی فوتوالکتریک

محل مناسب برای نصب دتکتورهای دودی فوتوالکتریک به صورت زیر است:

• اتاق خواب، هال و پذیرایی، راهروها و راه‌پله‌ها
• اتاق تجهیزات الکتریکی (اتاق کنترل، سرور و غیره)
• کتابخانه‌ها
• واگن‌های قطار
• کارگاه‌های تولیدی
• انبار چوب، کاغذ، مواد غذایی، پلاستیک و غیره

به طور کلی از دتکتورهای دودی در موارد زیادی می‌توان استفاده کرد. این دتکتورها در پروژه‌های اعلام حریق با آلارم‌های کاذب زیادی همراه هستند. به همین دلیل است که نصب و راه‌اندازی درست این دتکتورها تاثیر زیادی بر عملکرد بهتر و کاهش آلارم‌های کاذب خواهد داشت.

این نوع دتکتور دودی با توجه به ماهیت آن، حساسیت و هشدار کاذب زیادی در مقابل آلودگی و گرد و غبار دارد. به همین خاطر بررسی و سرویس و نگهداری منظم آن اهمیت بسیار زیادی در کاهش این آلارم‌ها و عملکرد درست دتکتور دارد.

مدت ماندگاری و طول عمر دتکتورهای دودی فوتوالکتریک بستگی به عوامل مختلفی مانند شرایط محیطی (مانند رطوبت، دما و غیره)، جنس بدنه‌ و قطعات داخلی آن، نحوه‌‌ی سرویس و نگهداری آنها و موارد دیگر دارد. به این ترتیب در یک پروژه این دتکتور ممکن است چند سال قابل استفاده باشد و در پروژه‌ای دیگر تا 30 سال یا بیشتر به خوبی کار کند. به طور کلی کارشناسان اعلام حریق معتقدند در شرایط عادی محیطی، سیستمی که 10 تا 15 سال کار کند سیستم خوبی به حساب می‌آید.

اصول عملکرد دتکتورهای دودی فوتوالکتریک

دود حاصل از آتش، شدت پرتوی نوری که به دتکتور می‌رسد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این نور یا قطع شده و یا محو می‌شود. دتکتورهای دودی اپتیکال برای تشخیص دود در محیط از خاصیت دود روی نور بهره می‌برند. این دتکتور از یک LED فرستنده‌ی نوری و یک حسگر گیرنده‌ی نوری تشکیل می‌شود.

در حال عادی کمترین نور ساطع شده توسط فرستنده به وسیله‌ی گیرنده دریافت می‌شود. وقتی دود وارد محفظه‌ی دتکتور می‌شود اشعه‌های نور به ذرات دود برخورد می‌کنند و پراکنده می‌شوند. در نتیجه تنها بخشی از نور ساطع شده توسط فرستنده به گیرنده می‌رسد و گیرنده وجود دود را تشخیص داده و فعال می‌شود.

به دتکتورهای دودی فوتوالکتریک اصطلاحا دتکتور دود نقطه‌ای گفته می‌شود چرا که برای فعال شدن آن دود باید وارد محفظه‌ی کاشف و در واقع نقطه‌ی نصب دتکتور برسد.

برای کاهش میزان آلارم‌های کاذب این دتکتور، دور آن محظه‌ی توری وجود دارد که مانع ورود حشرات و ذرات گرد و غبار درشت‌تر از ذرات دود می‌شود. بعلاوه روی این دتکتورها یک LED برای نمایش وضعیت عملکرد آن وجود دارد. در حالت عادی این چراغ هر چند ثانیه چشمک می‌زند. به محض تشخیص دود این چراغ به صورت دائمی روشن خواهد ماند. خاموش بودن مداوم آن نیز نشانه‌ی غیرفعال بودن یا معیوب بودن آن است.

دتکتورهای دودی یونیزاسیون

این دتکتور از دو صفحه‌ی فلزی روبروی هم تشکیل می‌شود که به قطب مثبت و منفی تغذیه متصل شده‌اند. یک ماده‌ی رادیواکتیو درون محفظه‌ی دتکتور وجود دارد که دائما بین دو صفحه‌ی فلزی ساطع می‌شود. تشعشعات ساطع شده با مولکول‌های هوا برخورد می‌کنند و الکترون‌های آنها را جدا می‌کنند. این مولکول‌ها با از دست دادن الکترون تبدیل به یون مثبت شده و مولکول‌های دیگر با گرفتن الکترون به یون منفی تبدیل می‌شوند.

به طور طبیعی تعداد یون‌های منفی و مثبت برابر است و در حالت عادی جریان یونیزاسیون ضعیفی بین دو صفحه برقرار می‌شود. وجود دود در محفظه‌ی دتکتور باعث کاهش ذرات یونیزه شده در محفظه می‌شود. به این ترتیب جریان موجود در کاشف کاهش پیدا کرده و با کاهش آن به یک مقدار از پیش تعیین شده، دتکتور فعال می‌شود.

دتکتورهای دودی یونیزه دو محفظه‌ای

محفظه‌ی دتکتورهای دودی یونیزه تحت تاثیر رطوبت و فشار جوی است. این اثر مشابه اثر ورود گرد و غبار به داخل محفظه است. برای حل این مشکل و تاثیرات ناشی از آن برای این دتکتورها از یک محفظه‌ی یونیزاسیون دوتایی استفاده می‌شود.

دتکتورهای یونیزه‌ی دومحفظه‌ای دارای دو محفظه‌ی یونیزاسیون هستند. یکی از آنها محفظه‌ای است که هوا وارد آن می‌شود و البته تحت تاثیر گرد و غبار، دود حاصل از حریق و رطوبت و فشار جوی است. محفظه‌ی دیگر محفظه‌ی اصلی است که تا حدی از ورود هوای بیرون به آن جلوگیری می‌شود و تنها تحت تاثیر رطوبت و فشار جو است. مجاری ورودی کوچک این محفظه مانع ار ورود ذرات بزرگ حاصل از دود می‌شود.

مدارهای الکترونیک دتکتور هر دو محفظه را کنترل و مقایسه می‌کنند. اگر فشار جو و رطوبت تغییر کند هر دوی این محفظه‌ها به یک اندازه تحت تاثیر قرار می‌گیرند و اثر یکدیگر را خنثی می‌کنند. اما زمانیکه ذرات حاصل از حریق وارد محفظه‌ی اندازه‌گیری شود جریان در آن کاهش پیدا می‌کند و جریان در محفظه‌ی اصلی بدون تغییر می‌ماند.

شرایط محیطی از جمله وجود گرد و غبار، رطوبت بیش از حد، جریان هوای زیاد و حشرات ریز می‌توانند حسگرهای دتکتور یونیزه‌ی دو محفظه‌ای را تحت تاثیر قرار دهند. همه‌ی این موارد ممکن است توسط مدارهای الکترونیکی دتکتور به اشتباه عامل حریق در نظر گرفته شوند.

این دتکتورها از نظر ظاهری با دتکتورهای فوتوالکتریک تفاوتی ندارند اما سازندگان دتکتورهای یونیزه باید علامتی مبنی بر وجود مواد رادیواکتیو یا یونیزه را روی آن قرار دهند.

ویژگی‌های دتکتورهای دودی یونیزه

از جمله ویژگی‌های دتکتورهای دودی یونیزه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آلارم کاذب بیشتر نسبت به دتکتورهای دودی اپتیکال
• قابلیت تشخیص ذرات دود بسیار ریز و نامرئی (دود حاصل از احتراق مایعات قابل اشتعال)
• نیمه‌ی عمر ماده‌ی رادیواکتیو این دتکتور 432 سال است.
• استفاده از این دتکتور به خاطر وجود مواد رادیواکتیو در بسیاری از کشورها ممنوع است.

ذرات رادیواکتیو دتکتورهای دودی یونیزه آنقدر کوچک هستند که عملا تاثیری بر روی انسان ندارند اما برخی از سازندگان این نوع دتکتور پیشنهاد می‌کنند برای سرویس و نگهداری آن فاصله‌ی مناسب با دتکتور حفظ شود.

پیشنهاد مطالعه: دتکتور موضعی دود

شرایط نصب دتکتور دودی اعلام حریق

عوامل مختلفی بر طراحی محل نصب و جایگذاری دتکتورهای دود موثر است. از جمله این عوامل می‌توان به مواردی همچون موارد زیر اشاره کرد:

1. شکل و سطح سقف
2. ارتفاع سقف
3. تهویه‌ی محیط
4. عواملی مانند دما، فشار، ارتفاع، رطوبت و اتمسفر محیط
5. ویژگی‌های آتش

در نظر گرفتن خیلی از این عوامل باعث کاهش آلارم‌های کاذب می‌شود و نگرانی از جهت عملکرد درست سیستم ایجاد نخواهد شد. استفاده از دتکتورهای دودی در بعضی شرایط پیشنهاد نمی‌شود مگر اینکه برای آن شرایط به خصوص طراحی، تولید و تایید شده باشند. از جمله شرایطی که به طور کلی برای نصب دتکتور دودی مناسب نیست می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• دمای کمتر از صفر درجه‌ی سانتی‌گراد
• دمای بالاتر از 38 درجه‌ی سانتی‌گراد
• رطوبت بالاتر از 93 درصد
• جریان هوای بیشتر از 1.5 متر در ثانیه

دتکتورهای دودی باید با توجه به منابع بالقوه‌ی ایجاد دود، رطوبت، گرد و غبار و بخار محیط بکاربرده و نصب شوند. بعلاوه تاثیرات الکتریکی و مکانیکی بر عملکرد دتکتور و کاهش آلارم‌های کاذب نیز باید درنظرگرفته شود.

پدیده‌ی لایه‌بندی هوا

تشکیل لایه‌بندی هوا زمانی اتفاق می‌افتد که با سوختن مواد، هوای ذرات دود یا محصولات سوخته، گرم شده و تراکم آن نسبت به هوای خنک اطراف آن کمتر می‌شود. پس از آن، این هوا انقدر بالا می‌رود و به سطحی می‌رسد که اختلاف دمای آن با هوای اطراف صفر می‌شود.

تشکیل این لایه‌بندی در زمان استفاده از کولرهای آبی هم ممکن است پیش آید. رطوبت تولیدشده توسط کولرهای آبی می‌تواند بر روی ذرات دود تجمع کند و باعث پایین آمدن آنها به سمت کف شود. بنابراین برای جبران این مساله و تضمین واکنش سریع، ممکن است نیاز به نصب دتکتور دود بر روی دیوارهای کناری یا نقاطی پایین‌تر از سقف باشد.

زمان نصب دتکتور دودی

در طول زمان ساخت ساختمان اگر دتکتورها نصب شده و همچنان غیرفعال مانده‌اند باید در مقابل گرد و غبار، آلودگی و سایر صدمات مکانیکی محافظت شوند. اگر در زمان ساخت ساختمان نیازی به دتکتور نیست بهتر است تا تکمیل ساختمان و نظافت آن، نصب دتکتور دود به تعویق بیافتد.

دلیل بسیاری از آلارم‌های کاذب در دتکتورهای دودی، نصب زودهنگام آنها در ساختمان در حال ساخت و ناتمام است. فعالیت‌های ساختمان‌سازی با گرد و غبار همراه هستند و این گرد و غبارها در محفظه‌ی دتکتور می‌نشینند و آنها را آلوده می‌کنند. به این ترتیب آلارم‌های کاذب اتفاق خواهد افتاد.

البته می‌توان پایه‌های دتکتور را نصب کرد و نصب خود دتکتور بعد از پایان ساخت ساختمان انجام شود. با وجود این اگر دتکتورها نصب شدند پوشش پلاستیکی آن را تا پایان ساختمان‌سازی نگه دارید.

فروش دتکتور دودی اعلام حریق در مرکز اعلام حریق آرات

دتکتورهای دودی یکی از مهم‌ترین تجهیزات در سیستم‌های اعلام حریق هستند. با نصب درست و به هنگام این دتکتورها می‌توان بهترین و بیشترین بهره‌وری را از آنها داشت. ضمن اینکه توجه به نکات گفته شده در مورد زمان نصب این نوع کاشف تاثیر بسزایی در کاهش آلارم‌های کاذب خواهد داشت.

مرکز اعلام حریق آرات با ارائه‌ی خدمات و همچنین فروش تجهیزات اعلام حریق و انواع دتکتورها در خدمت مشتریان است. برای مشاهده‌ی قیمت انواع دتکتور دودی می‌توانید به صفحه‌ی لیست قیمت دتکتور دودی رجوع کنید. برای اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره با مشاوران این مرکز تماس بگیرید.