در آتشسوزی، علاوه بر سیستم اطفاء حریق و سیستم اعلام حریق، سیستم تخلیه دود حریق ناجی خوبی برای ایمن سازی ساکنان در هنگام تخلیه ساختمان یا انتظار برای امدادگران است. با سیستم تخلیه دود اثرات نامطلوب ناشی از دود، مثل کاهش دید، استنشاق هوای سمی و مواردی از این قبیل به حداقل میرسد. در این متن از وبلاگ مرکز اعلام حریق آرات میخواهیم به بررسی سیستم تخلیه دود حریق و انواع مختلف آن مثل سیستم تخلیه دود پارکینگ و فن تخلیه دود در راه پلهها و آسانسورها بپردازیم.
سیستم تخلیه دود حریق
مطالعات نشان دادهاند که مرگ و میر ناشی از آتش سوزی بیشتر از آنکه از سوختگی باشد، از استنشاق دود است. دود میتواند بسیار خطرناکتر از آنچه باشد که تصور شود. جدا از اثرات سمی بودن دود و سوختگی ریه از تنفس آن، مهمترین چالشی که آتش نشانان با آن دارند، کاهش وسعت دید است که سرعتگیری بزرگ برای اطفاء حریق و نجات افراد میشود. به همین دلیل، طبق پروتکلهای ایمن سازی، باید ساختمانها علاوه بر سیستم اطفاء حریق و سیستم اعلام حریق، به سیستم تخلیه دود حریق مجهز شوند.
با وجود سیستم تخلیه دود، دود ناشی از آتش تا حد زیادی مهار یا هدایت میشود. طبق نظرات کارشناسان و استاندارد سازی، تجهیزات سیستم تخلیه دود در مناطق حساسی که دود ممکن است بیشترین آسیب را به افراد وارد کند، مثل راه پلهها، آسانسورها، پارکینگها یا محلهایی که به عنوان پناهگاه در نظر گرفته شده است، دور نگه داشته شود.پ
سیستم تخلیه دود چیست؟
سیستم تخلیه دود، سیستمی است که حرکت دود و هوا را در یک ساختمان طبق برآورد کارشناسان، هدایت و کنترل میکند. سیستم تخلیه دود میتواند با چندین روش مختلف برای دستیابی به هدف خود که حفظ یک محیط پایدار است، نصب شود. نوع این سیستم، بسته به موقعیتی که در آن کار گذاشته میشود، متفاوت است. این سیستمها میتوانند بصورت مستقل یا بخشی از سیستمهای HVAC (سیستم های تهویه هوشمند) کار گذاشته شود.
به منظور صدمات وارده از دود در آتش سوزی، برای ایمن سازی ساختمانهای تجاری و اداری باید علاوه بر سیستم اعلام حریق و اطفاء حریق به سیستم تخلیه دود نیز مجهز باشند. سیستم تخلیه دود با روشها و متدهای مختلف به حفظ یک محیط پایدار کمک میکند.
روشهای اصولی در سیستم تخلیه دود حریق
روشهای مختلفی برای کنترل و تخلیه دود وجود دارد. اما طبق استاندارد NFPA 92 به دو روش اصولی میتوان کنترل و تخلیه دود را به انجام رساند:
- سیستم مدیریت دود
- سیستم مهار دود
سیستم مهار دود
در سیستم مهار دود که با ایجاد فشار در هوا، مانع از ورود دود به مناطق خاص میشود، در فضاهای کوچک مثل راهپلهها و آسانسورها که هیچ هواکش یا پنجرهای وجود ندارند، کار گذاشته میشوتد.
سیستم مدیریت دود
در سیستم مدیریت دود، با استفاده از دستگاههایی، از خروج دود در فضاهایی با حجم بالا یا از حرکت دود به محیطهای اطراف ممانعت میشود. این دستگاهها اغلب در ساختمانهایی با دهلیزهای چند سطحی بزرگ، مثل پارکینگهای مجتمعها استفاده میشود.
طبق استاندارد جهانی، سیستم تخلیه دود بر اساس دو روش سیستم مهار دود و سیستم مدیریت دود اجرا میشود. سیستم مهار دود در فضای کوچک و بسته و سیستم مدیریت دود در فضاهای بزرگ و با دالان ها و دهلیزهای چند سطحی بزرگ به کار میرود.
انواع سیستم تخلیه دود حریق: 1. انواع سیستمهای مهار دود
انواع مختلف سیستمهای تخلیه دود که در فضاهای بسته کوچکتر استفاده میشود:
- فشار راه پله Stairwell Pressurization (فن فشار مثبت راه پله یا فن فشار)
- کنترل دود منطقه Zone Smoke Control
- فشار آسانسور Elevator Pressurization
- فشار دهلیز Vestibule Pressurization
- فشار منطقه پناهگاه دود Smoke Refuge Area Pressurization
اکثر سیستمهای تخلیه دود به روشهای مشابه عمل میکنند. آنها با استفاده از فن مکانیکی، یک منطقهی خاص در راه پله، آسانسور، دهلیز یا یک منطقه ساختمان را تحت فشار قرار دهند. این اختلاف فشار همانند یک مانع، موجب میشود دود به مناطق خاصی از ساختمان انتقال پیدا نکند. با ایجاد اختلاف فشار، مدت زمان بیشتری را برای خروج امن در مسیرهای عبور، به ساکنین خواهد داد.
انواع سیستم تخلیه دود حریق: 2. انواع سیستم مدیریت دود
انواع سیستمهای مدیریت دود برای مناطق بزرگتر مانند پارکینگها، انبارها، عبارتند از:
- اگزوز دود مکانیکی
- تهویه طبیعی هوا
تهویه طبیعی با استفاده از نیروی شناوری، دود را حذف میکند در حالیکه اگزوز دود مکانیکی، از پروانهها برای حرکت دود و هوا به خارج از ساختمان استفاده میکند. به طور معمول، هدف این سیستمها نگه داشتن لایه دود در بالاترین سطح، در بازهی زمانی بیشتر است، در نتیجه در پایین فضای عاری از دود حاکم میشود.
سیستم تخلیه دود حریق بصورت مکانیکی یک مسیری برای تزریق لایههای هوای تازه به فضای بزرگ (مثل پارکینگها یا سیلوها) نیاز دارند، در غیر اینصورت فشار میتواند آنقدر زیاد شود که تأثیر منفی بر سایر سیستمهای ساختمان داشته باشد. مثلا فشار بیش از 30 پوند (133 نیوتن) باز کردن درب خروجی را برای ساکنین بسیار دشوار یا غیر ممکن میکند. نکتهی دیگری که بسیار حائز اهمیت است باید مطمئن شوید که ورودی هوای تازه باید تمیز باشد، به این معنا که در مجاورت مکانی که دود خارج میشود قرار ندارد.
در سیستم مدیریت دود، با استفاده از سیستمهای مکانیکی لایهی حاوی دود و گرد و غبار مسموم به سمت بالاترین قسمت هدایت شده و با هوای عاری از دود برای عبور ساکنین از محل خطر، جایگزین میشود.
سیستم تخلیه دود حریق در ساختمانهای تجاری
برای ایمن سازی ساختمانهای تجاری به هر دو نوع روش برای تخلیه دود حریق نیاز است. با ایجاد فشار مثبت در راه پله که موجب جلوگیری دود به مناطق مختلف میشود به سیستم مهار دود، و دیگری استفاده از فنها و اگزوز برای حذف دود از مناطق تعیین شده (مثل دهلیزها و دالانها) به سیستم مدیریت دود.
روشهای فعال سازی سیستم تخلیه دود حریق
هر دو سیستم به دو روش کنترل نیاز دارند. اولی روش اتوماتیک است که در صورت آتش سوزی فعال میشود. سیستمهای مکانیکی به طور خودکار (سیستم اتوماتیک تخلیه دود) توسط یک یا چند دستگاه تشخیص حریق از جمله اسپرینکلرها، دتکتورهای دود و دتکتورهای حرارت کار خود را شروع میکنند. آنها به محض اینکه حرارت بالا یا ذرات ناشی از دود را حس کنند فعال میشوند.
علاوه بر روش اتوماتیک، هر سیستم باید به یک بازنویسی دستی نیز مجهز باشد. در مواردیکه آتش نشانی وارد عملیات شود و بنا به دلایلی نیاز به تغییر روند یا حتی نادیده گرفتن سیستم داشته باشد، کنترلهای دستی باید در دسترس باشند. گاها پیش آمده که با ایجاد فشار مثبت باز شدن دربها بسیار دشوار میشود.
البته اخیرا نیز تغییراتی مطابق استاندارد ADA (قانون آمریکایی ها با معلولیت) به عمل آمده است. به این معنا که بسیاری از ساختمان ها باید دارای یک منطقه پناهگاه برای افراد معلول که توانایی خروج همانند دیگران را ندارند داشته باشد.
همینطور، ایستگاههای سیستم کنترل دستی دود نباید در مواردی که نیاز به اطلاع دقیق از محل آتش سوزی است، استفاده شوند. زیرا احتمال فعال کردن سیستم تخلیه دود حریق بصورت دستی در منطقه منشأ آتش بسیار کم است. اما در فضاهای کوچک کنترل دستی سیستم تخلیه دود برای آتش نشانان بسیار کاربردی است، چون میتوانند بنابر شرایط، آن را فعال یا غیر فعال کنند.
وجود سیستم های تخلیه دود در ساختمانهای بزرگ تجاری و اداری، می تواند مناطق خاصی را برای سرپناه ساکنین تعیین کند. ساکنان می توانند در این مناطق به دور از اثرات خطرناک دود، تا زمانیکه آتش نشانی یا پرسنل امداد بتوانند برسند، ایمن بمانند.
تجهیزات مورد نیاز در سیستم تخلیه دود حریق: 1. پرده دود (Smoke Baffle)
در اکثر سیستمهای تخلیه دود، حفاظ دود که گاهی اوقات نیز بنام پرده دود نامیده می شود، وجود دارد. پردههای دود یا آتش کاربردهای متفاوتی در سیستمهای مهار دود دارند، اما ویژگی اصلی آنها کمک به هدایت دود در جهت سیستم اگزوزها است.
اگزوزها برای کشیدن دود طراحی شدهاند، اما بنا بر شرایط ممکن است آنچنان که انتظار میرود سریع یا قدرتمند نباشند و مقداری دود به مناطق باز نفوذ کند و باعث آسیب به وسایل و افراد شود. در این مواقع، حفاظها یا همان پردههای دود میتوانند نقش مهمی را در هدایت مسیر حرکت دود اجرا کنند و موجب تخلیه دود شوند. همینطور با جلوگیری از تجمع دود، به عملکرد بهتر اگزوزها کمک کنند.
برای کنترل و مهار هر چه بهتر دود و جلوگیری از صدمات ناشی از آن، پرده دود یا پرده آتش در سیستم تخلیه دود حریق میتواند نقش مؤثری داشته باشد.
سیستم تخلیه دود در آسانسور
بسیاری از ساختمانها به منظور رعایت قوانین و مقرارت، الزاماتی برای تخلیه دود آسانسور دارند. تخلیه دود در آسانسورها دشوارتر از مقرارت ایمن سازی در راه پلهها یا پناهگاهها است. زیرا آسانسورها ساختاری دارند که تحت فشار قرار دادن آنها دشوار است. مثلا دربهای آن را نمیتوان همانند دربهای راه پلهها محکم کرد تا مانع از ورود دود به داخل آن شد.
چاه آسانسور همانند دود کش، مرکز تجمع دودها است. به همین دلیل، اگر قرار است که آسانسور در زمان آتشسوزی مورد استفاده قرار نگیرد، مجهز کردن آن به سیستم تخلیه دود بسیار ضروری است.
یک انتخاب خوب که میتواند به جلوگیری از دود در آسانسورها کمک کند، پرده دودای است که به طور خاص برای آسانسورها طراحی شده است. آنها برخلاف حفاظهای ثابت، همیشه باز نمی شوند و فقط در مواقع ضروری فعال میشوند. آنها در زمانی باز میشوند که درب آسانسور کاملا پوشانده شود و عملا از ورود دود جلوگیری میشود.
قرار دادن سیستم تخلیه دود حریق در آسانسورها با چالشهای بیشتری نسبت به راه پلهها و پارکینگها مواجه است. یکی از ابزارهای کاربردی استفاده از پرده دود مخصوص آسانسورها است.
سیستم تخلیه دود حریق در پارکینگ
از آنجاییکه پارکینگها تهویهی هوای خوبی ندارند و از طرفی دیگر علاوه بر ذرات مسموم کنندهی حریق به حاوی گازهای سمی موتور خودروها نیز هستند به تجهیزات بیشتری نیاز دارند. سیستم تهویه در پارکینگها به مرور زمان پیشرفتهای زیادی داشته است. ابتدا سیستم تهویهای ساده داشتند که قابلیت چندان بالایی نداشت.
سپس سیستم تهویه کانالی جای آن را گرفت که به دلیل هزینههای بالا و عملکردی نه چندان خوب، از کار گزاری در ساختمانهای نوین خارج شد و سیستم تهویه نوین پارکینگ با جت فنها جای آنها را گرفت. جت فنها در حال حاضر با پرتاب هوا در برد بالا و سرعت بخشیدن به جابهجایی هوا (خروج هوای آلوده و ورود هوای پاک) یکی از بهترین گزینه برای تخلیه دود حریق در پارکینگ به حساب میآیند که میتوانند بنا بر نظر کارشناسان در هنگام حریق در مدار بمانند یا از مدار خارج شوند.
سیستم تخلیه دود حریق در پارکینگها توسط جت فنها یکی از روشها نوین است. در زمان حریق کارشناسان میتوانند در مورد فعال یا غیر فعال شدن جت فنها تصمیم بگیرند.
ایمن سازی ساختمانها با سیستم تخلیه دود حریق
در ساختمان های بزرگ، هر طبقه به طور اختصاصی نیاز به سیستم تخلیه دود حریق دارد. بنابراین باید هر طبقه به سیستم مکانیکی خاص خود از جمله ایجاد فشار مثبت و سیستمهای مکانیکی اگزوز دود نیاز داشته باشند.
علاوه بر این، برای کمک به تقسیم دود در هر منطقه، استفاده از انواع مختلف پردههای دود عملکردی هوشمندانه است. معمولا این تجهیزات، در سراسر دهلیزها، اطراف مناطق حساس یا در سرتاسر دربهای وسیع مستقر شوند.
سیستمهای مکانیکی و تجهیزات فیزیکی تخلیه دود بخش مهمی از طرح مدیریت دود و آتش هستند. سیستم های تخلیه دود می توانند به جلوگیری از آسیبها و تلفات احتمالی جانی ناشی از دود کمک کنند.
اجرای سیستم تخلیه دود حریق با مشاوران مرکز اعلام حریق آرات
سیستم تخلیه دود حریق در کنار نصب سیستم اطفاء حریق و اعلام حریق، میتواند به ایمن سازی هر چه بهتر ساختمانهای تجاری و مسکونی کمک کند. برای اینکه از ایمن سازی ساختمان خود مطمئن شوید کار را به دست گروه حرفهای و متخصص فایر فایت که تاکنون پروژههای موفق زیادی را به اتمام رساندهاند، بسپارید.
