تاریخ به روز رسانی مطلب: 16 مهر 1404
در محیط‌هایی که دود ممکن است دیرتر ظاهر شود یا سیستم‌های حساس به دود پاسخگو نباشند، دتکتور حرارتی با شناسایی سریع افزایش دما وارد عمل میشود. این نوع دتکتور، یکی از مؤثرترین تجهیزات برای تشخیص حریق در فضاهای صنعتی، موتورخانه‌ها، انبارها و آشپزخانه‌های صنعتی است. در این صفحه، با عملکرد، مزایا و انواع دتکتور حرارتی آشنا شوید و انتخابی هوشمندانه برای ایمنی محیط خود داشته باشید.
دتکتور حرارتی یکی از تجهیزات کلیدی در سیستم‌های اعلام حریق است که وظیفه آن تشخیص افزایش دما یا تغییرات ناگهانی حرارت در محیط می‌باشد. این نوع دتکتور با حساسیت بالا، تغییرات دمایی غیرمعمول ناشی از وقوع آتشسوزی را شناسایی کرده و سیگنال هشدار را به کنترل پنل مرکزی سیستم اعلام حریق ارسال میکند.
دتکتورهای حرارتی معمولاً در فضاهایی نصب می‌شوند که دود یا ذرات ناشی از آتش ممکن است کمتر قابل مشاهده باشند، مانند انبارها، موتورخانه‌ها و کارخانه‌ها. استفاده از دتکتور حرارتی باعث میشود سیستم اعلام حریق در مراحل اولیه آتشسوزی وارد عمل شود و زمان کافی برای واکنش سریع و جلوگیری از خسارات جانی و مالی فراهم گردد.
مبنای عملکرد این حسگر ساده ولی دقیق است. درون دتکتور حرارتی، یک سنسور حرارت (Thermistor یا Bimetal Sensor) قرار دارد که به تغییر دمای محیط واکنش نشان میدهد.
با افزایش دما، مقاومت یا وضعیت فیزیکی سنسور تغییر کرده و مدار داخلی را فعال میکند. این سیگنال سپس از طریق کابل به پنل مرکزی اعلام حریق فرستاده میشود.
دتکتورهای حرارتی در دو حالت کلی طراحی می‌شوند:
در دتکتورهای حرارتی دما ثابت یک دمای از پیش تعیینشده وجود دارد که در صورت رسیدن به آن دما، دتکتور حرارتی فعال میشود. این دما معمولا 57 یا 58 درجه‌ی سانتیگراد است.
دتکتورهای حرارتی دما افزایشی به نرخ تغییرات دمایی حساس هستند. به این ترتیب که اگر در یک بازه‌ی زمانی مشخص افزایش دمایی حدود 10 درجه سانتیگراد رخ دهد، دتکتور حرارتی فعال میشود.
هر دو برای تشخیص آتشسوزی از طریق تغییر دما طراحی شده‌اند، اما روش عملکرد، سرعت واکنش و کاربردهای آن‌ها متفاوت است.
| ویژگی‌ها | دتکتور دمای ثابت (Fixed Temperature) | دتکتور نرخ افزایش دما (Rate of Rise) |
|---|---|---|
| مبنای عملکرد | فعال شدن زمانی که دما از حد مشخصی (مثلاً 57°C یا 70°C) عبور کند. | فعال شدن زمانی که سرعت افزایش دما بیشتر از مقدار تعیینشده باشد (مثلاً 6–8°C در دقیقه). |
| زمان واکنش | معمولاً کندتر، زیرا باید دمای محیط به حد آستانه برسد. | سریعتر، چون به تغییر ناگهانی دما حساس است حتی قبل از رسیدن به دمای نهایی. |
| نوع آتش قابل تشخیص | مناسب برای آتش‌های آهسته و پایدار. | مناسب برای آتش‌های سریع و ناگهانی. |
| احتمال آلارم کاذب | بسیار پایین، چون فقط دمای بالا را تشخیص میدهد. | در محیط‌هایی با نوسان دمای زیاد ممکن است آلارم اشتباه بدهد. |
| محیطهای مناسب | موتورخانه، پارکینگ، آشپزخانه صنعتی | انبار کالا، کارگاه صنعتی، اتاق ژنراتور |
| هزینه و پیچیدگی | ساده‌تر و ارزان‌تر | کمی پیچیده‌تر و گران‌تر |
| نگهداری و طول عمر | عمر بالا، نیاز به سرویس کم | مشابه دمای ثابت ولی نیاز به تست دقیق‌تر |
| محدودیت‌ها | ممکن است در آتش‌های آرام دیر واکنش دهد. | در محیط‌هایی با نوسان طبیعی دما (مثل کارخانه‌ها) خطا دهد. |
بنابراین :
در نوع دتکتور حرارتی نقطه‌ای، آشکارساز به تغییرات دما در یک نقطه‌ی مشخص حساسیت نشان میدهد. اگر آستانه‌ی دمای یک آشکارساز کمتر باشد خیلی سریعتر حریق را شناسایی میکند. اما در عین حال، اگر دمای آستانه به دمای محیط خیلی نزدیک باشد احتمال ایجاد آلارم‌های کاذب بسیار زیاد خواهد بود. به طور کلی دمای آستانه‌ی دتکتورهای حرارتی باید حداقل 11 درجه سانتیگراد بیشتر از دمای مورد انتظار در آن محیط باشد.
برای ارزیابی عملکرد دتکتورهای حرارتی در زمان وقوع حریق، دو شاخص اصلی مورد بررسی قرار می‌گیرند:
این شاخص نشان میدهد که در چه دمایی دتکتور فعال شده و هشدار را صادر میکند. تنظیم صحیح این آستانه بسیار مهم است؛ اگر مقدار آن بیش از حد پایین باشد، احتمال آلارم کاذب زیاد میشود. اگر هم خیلی بالا تنظیم شود، ممکن است آشکارسازی دیر انجام گیرد. به‌طور معمول، دمای آستانه باید حداقل ۱۱ درجه سانتیگراد بالاتر از حداکثر دمای محیط باشد.
RTI شاخصی برای سنجش سرعت واکنش دتکتور نسبت به حرارت است. این مقدار به طراحی فیزیکی دتکتور و نحوه جذب حرارت توسط حسگر آن بستگی دارد. هرچه RTI پایین‌تر باشد، دتکتور سریعتر به حریق واکنش نشان میدهد.
دتکتور حرارتی یکی از اجزای کلیدی در سیستم‌های اعلام حریق است که انتخاب و خرید آن باید با دقت و آگاهی انجام شود. قیمت این تجهیز مهم تحت تأثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
دتکتورهای حرارتی به چند نوع اصلی تقسیم می‌شوند:
دتکتور با حساسیت ثابت (Fixed Temperature): فعال‌سازی در یک دمای مشخص.
دتکتور با حساسیت متغیر (Rate-of-Rise): تشخیص سریع افزایش ناگهانی دما.
دتکتور ترکیبی (Rate-of-Rise/Fixed Temperature): ترکیبی از دو حالت بالا برای دقت بیشتر.
نوع دتکتور مستقیماً بر قیمت آن تأثیر دارد؛ مدل‌های پیشرفته‌تر معمولاً هزینه بیشتری دارند.
برخی دتکتورها صرفاً به دما واکنش نشان می‌دهند، اما مدل‌های پیشرفته‌تر مانند دتکتورهای ترکیبی دود و حرارت (Multisensor) یا مدل‌هایی با قابلیت اتصال به سیستم‌های هوشمند ساختمان (Smart Building Systems)، امکانات بیشتری را ارائه می‌دهند که قیمت را نیز افزایش می‌دهند.
برندهای معتبر معمولاً از قطعات باکیفیت‌تری استفاده می‌کنند و محصولاتشان از نظر دقت عملکرد و دوام، سطح بالاتری دارند. همچنین داشتن تأییدیه‌های ملی و بین‌المللی مانند EN یا UL می‌تواند نشان‌دهنده کیفیت بالای محصول باشد و طبیعتاً در قیمت نهایی اثرگذار است.
عوامل اقتصادی مانند نرخ ارز، میزان عرضه و تقاضا، و هزینه‌های واردات یا تولید داخلی نیز می‌توانند باعث نوسان در قیمت دتکتورهای حرارتی شوند.
پیش از انتخاب و خرید دتکتور، لازم است چند نکته کلیدی را در نظر بگیرید:
نیاز محیطی خود را بشناسید: در محیط‌هایی با نوسان دمایی بالا، ممکن است دتکتور حساس به تغییر دما عملکرد بهتری داشته باشد. در مقابل، برای محیطهای با شرایط پایدار، دتکتور با دمای ثابت مناسب‌تر است.
حساسیت و دقت دتکتور: هرچه دقت دتکتور در تشخیص تغییرات حرارتی بالاتر باشد، عملکرد آن در مواجهه با حریق بهتر خواهد بود.
سازگاری با سیستم اعلام حریق شما: پیش از خرید، مطمئن شوید که دتکتور انتخابی با پنل مرکزی و دیگر اجزای سیستم شما سازگاری کامل دارد.
استانداردهای ایمنی: بررسی کنید که دتکتور مورد نظر دارای گواهی‌های ایمنی معتبر داخلی یا بین‌المللی باشد.
سوالات متداول درباره دتکتور حرارتی
دتکتور حرارتی چیست و چه کاربردی دارد؟
دتکتور حرارتی وسیلهای است که افزایش غیرعادی دمای محیط را تشخیص میدهد و هشدار آتشسوزی صادر میکند.
این نوع دتکتور برای فضاهایی استفاده میشود که وجود دود طبیعی یا بخار ممکن است باعث آلارم اشتباه در دتکتور دود شود، مثل آشپزخانه، موتورخانه و پارکینگ.
تفاوت دتکتور حرارتی با دتکتور دود چیست؟
دتکتور دود ذرات معلق و دود حاصل از آتش را تشخیص میدهد، در حالی که دتکتور حرارتی فقط به تغییر دما واکنش نشان میدهد.
دتکتور دود سریعتر هشدار میدهد ولی در محیطهای آلوده مستعد خطاست؛ در مقابل، دتکتور حرارتی دقت بالایی در محیطهای صنعتی دارد.
تکتور حرارتی دمای ثابت و نرخ افزایش چه تفاوتی دارند؟
دتکتور دمای ثابت زمانی فعال میشود که دما از مقدار مشخصی (مثلاً 70 درجه سانتیگراد) عبور کند،
اما دتکتور نرخ افزایش دما زمانی فعال میشود که سرعت افزایش دما از مقدار تعیینشده بیشتر شود، حتی اگر هنوز به دمای نهایی نرسیده باشد.
کجا باید از دتکتور حرارتی استفاده کنیم؟
در فضاهایی که گرد و غبار، بخار یا دود طبیعی وجود دارد و دتکتور دود ممکن است هشدار اشتباه بدهد.
نمونه‌ها: آشپزخانه صنعتی، اتاق دیزل ژنراتور، موتورخانه، انبار، کارگاه تولیدی و پارکینگ.
دتکتور حرارتی هر چند وقت باید تست شود؟
طبق استاندارد NFPA 72، دتکتورهای حرارتی باید حداقل سالی یک بار با دستگاه تست حرارت بررسی شوند تا از صحت عملکرد آن اطمینان حاصل شود.
آیا دتکتور حرارتی قابل ریست (Reset) است؟
برخی مدلها بعد از فعال شدن، با خنک شدن دوباره به حالت عادی برمیگردند (قابل ریست).
اما برخی دیگر یکبار مصرف هستند و پس از تحریک باید تعویض شوند.
